Her Aşıya Bir Bakış: Antraks’tan Zona’ya

Burada, aşıların 20. yüzyıl boyunca tıbbın manzarasını nasıl değiştirdiğini Amerika’dan örnekler vererek ele alıyoruz… Aşılardan önce, ABD’deki ebeveynler her yıl şunları bekleyebilirdi:

• Polio 10.000 çocuğu felç edebilirdi.
• Kızamıkçık (Alman kızamığı da denir), 20.000 kadar yenidoğanda doğum kusurlarına ve zeka geriliğine neden olacaktı.
• Kızamık yaklaşık 4 milyon çocuğu enfekte eder ve yaklaşık 500 kişiyi öldürecekti.
• Difteri, okul çağındaki çocuklarda en yaygın ölüm nedenlerinden biri olacaktı.
• Haemophilus influenzae tip b (Hib) adlı bir bakteri 15.000 çocukta menenjite neden olacak ve birçoğunda kalıcı beyin hasarı bırakacaktı.
• Boğmaca (boğmaca) 8.000 bebeği öldürürdü.

Aşılar, birkaç nesil önce insanları öldüren veya ciddi şekilde sakat bırakan birçok hastalığı azalttı ve bazı durumlarda ortadan kaldırdı. Bugün birçok devlet için aşılar sağlık hizmetlerinin rutin bir parçasıdır.

Bununla birlikte, birçok çocukluk hastalığının ortadan kalkması, bazı ebeveynlerin aşıların hala gerekli olup olmadığını sorgulamasına neden oldu. Ayrıca, artan sayıda ebeveyn, aşıların aslında başka hastalıklara neden olabileceğinden endişe duymaktadır. Temelsiz olmasına rağmen, bu endişeler bazı ebeveynlerin aşıları geciktirmesine veya çocuklarından tamamen alıkoymasına neden oldu.

Şimdi aşağıda listesini verdiğimiz rutin aşılara tek tek bakalım…

• Anthraks (Şarbon) Aşısı
• Çiçek (Smalpoks) Aşısı
• COVİD-19 Aşısı
• Difteri, Tetanoz ve Boğmaca (DTaP, Tdap) Aşıları
• Grip (İnfluenza) Aşısı
• Haemophilus Influenzae Tip B (Hib) Aşısı
• Hepatit A Aşısı
• Hepatit B Aşısı
• Human (İnsan) Papilloma Virüsü (HPV) Aşısı
• Japon Ensefalit Virüsü (JEV) Aşısı
• Kızamık, Kabakulak ve Kızamıkçık (MMR) Aşıları
• Kolera Aşısı
• Kuduz Aşısı
• Meningokok (Menenjit) Aşısı
• Pnömokok (Zatürre) Aşısı
• Polio (Çocuk Felci) Aşısı
• Rotavirüs Aşısı
• Sarıhumma Aşısı
• Suçiçeği (Chickenpox) Aşısı (Varicella)
• Tifo Aşısı
• Tüberküloz (Verem) Aşısı
• Zona (Şinglez) Aşısı

Antraks (Şarbon) Aşısı

Şarbon aşısı şu anda dünyanın hiçbir yerinde genel nüfus için önerilmemektedir. Ancak, 11 Eylül 2001’den sonra ABD’de şarbon sporları suç niyetiyle posta yoluyla gönderildiğinden, gelecekte biyoterörizmle ilgili herhangi bir olası olay, neredeyse anında mevcut önerilerin yeniden değerlendirilmesine neden olacaktır. 

Şu anda, şarbon aşısı yalnızca Amerika Birleşik Devletleri’nde askeri personel, laboratuvar personeli ve şarbon sporlarına maruz kalma açısından en yüksek risk altındaki hayvan veya hayvansal ürün işleyicileri için tavsiye edilmektedir. Aşı, bir dizi 5 doz olarak verilir. İlk dozdan sonra dört hafta, altı ay, 12 ay ve 18 ay sonra ve daha sonra riske göre yılda bir veya üç yılda bir aşı yapılır.

Şarbon hastalığına Bacillus anthracis bakterisi neden olur. Bu bakterinin sporları toprakta yaşar ve otlayan hayvanlar (sığır, koyun, keçi, deve, antilop ve diğer otoburlar gibi) tarafından yenir. İnsanlar enfekte hayvanlarla veya kontamine hayvan ürünleriyle temas ettiklerinde şarbon bulaşır. Şarbona yakalanma olasılığı en yüksek kişiler mezbahalarda çalışanlardır. Şarbon insandan insana bulaşmaz.

Çoğu şarbon vakası, enfekte hayvanlardan kontamine et, yün, deri, deri veya saç ürünleriyle uğraşan kişilerde bakteriler bir kesik veya aşınma yoluyla cilde girdiğinde ortaya çıkar. Maruz kaldıktan yaklaşık yedi gün sonra şarbon belirtileri başlar. Hastalık ciltte küçük kırmızı bir alan olarak başlar ve kararmış, ağrısız bir ülsere ilerler. Kısa süre sonra lenf bezleri şişmeye başlar ve hastada ateş, halsizlik ve baş ağrısı olabilir. Enfekte olanların yaklaşık yüzde 20’si nefes almada zorluk ve ölüme neden olan bir kan dolaşımı enfeksiyonu geliştirecektir. Antibiyotiklerle tedavi edilirse, enfekte kişilerin yüzde 2’sinden azı ölecektir.

İnsanlar enfekte et yerse, ateş, titreme, şişmiş bezler, boğaz ağrısı, nefes almada zorluk, mide bulantısı, kusma, ishal, mide ağrısı ve kızarık yüz veya kırmızı göz (pink eye) yaşayabilirler. Tipik olarak, sindirim sisteminin hangi bölümünün en çok etkilendiğine bağlı olarak, hastalar bu semptomların bir kısmına sahip olurlar, ancak hepsine sahip olmazlar. İnsanlar ayrıca şarbon sporlarını teneffüs ederek veya soluyarak da enfekte olabilir. Bu olduğunda, nefes almada zorluk, öksürük, göğüste rahatsızlık, kafa karışıklığı, mide bulantısı veya kusma, mide ağrısı, terleme veya baş dönmesi yaşayabilirler. Tedaviyle bile 10 kişiden 4 veya 5’i ölecektir.

Şarbon aşısı, Bacillus anthracis bakterisinin bir suşu alınarak  ve laboratuarda büyütülerek yapılır. Bakteriler, toksin adı verilen birkaç zararlı proteini çevreleyen et suyuna bırakır. Bu toksinler, şarbon bakterisi ile enfekte olan kişilerde hastalıktan sorumludur. Toksinler daha sonra formaldehit ile inaktive edilir, böylece artık hastalığa neden olamazlar. Şarbon bakterileri aşıdan ayrıştırışır. Bu nedenle şarbon aşısı, “hücresiz” boğmaca aşısına benzer bir şekilde yapılır.

En az iki doz şarbon aşısı verilen 100 kişiden en az 95’i, kanlarında şarbona karşı yüksek düzeyde antikor geliştirecektir. Ne yazık ki, şarbon aşısının etkinliği hakkında çok fazla çalışma yok, ancak 1962’de yayınlanan bir çalışma ilginçti. Bu çalışmada, şarbona yakalanma riski yüksek olan değirmen işçilerine ya aşı yapıldı ya da aşı yapılmadı. Aşının etkinliği yaklaşık yüzde 92 idi. Bu çalışmada ilginç olan şey, çalışma sırasında bir “inhalasyon” şarbonu salgınının meydana gelmesiydi. “Solunumsal” şarbon, havada çok sayıda şarbon sporu salındığında meydana gelir ve şarbon biyolojik bir silah olarak kullanıldığında ne olacağı ile tamamen aynıdır.

Bu nedenle, şarbon aşısının “soluma” şarbonunu (biyoterörist saldırıda beklenen şarbon türü) önlemede etkili olduğu görülmektedir.

Antibiyotikler şarbonu tedavi eder mi?

Penisilin, doksisiklin ve siprofloksasin gibi antibiyotiklerin hepsinin şarbon bakterilerini öldürdüğü bulunmuştur ve şarbonlu hastaların tedavisinde etkili bir şekilde kullanılabilir.

Hastalık riskleri

• Biyolojik savaş yoluyla kolayca yayılır
• Antibiyotikler her zaman işe yaramaz
• Hastalık ölümcül olabilir

Aşı riskleri

• Enjeksiyon yerinde ağrı, kızarıklık ve şişlik (10 kişiden 1’i)
• Şiddetli ağrı ve şişlik (100 kişiden 1’i)
• Ateş, titreme, vücut ağrıları ve mide bulantısı (7.000 kişiden 4’ü)

Çiçek Aşısı

Cortez’in ordusu çiçek hastalığını Avrupa’dan Batı Yarımküre’ye getirdiğinde, yaklaşık 4 milyon Aztek hastalıktan öldü. 18. yüzyılın başlarında, 10.000 kişilik bir şehir olan Boston’da çiçek hastalığı salgını yaşandı: 5.000 kişi enfekte oldu ve 800 kişi hastalıktan öldü. Gerçekten de, çiçek hastalığı muhtemelen dünya tarihinde diğer tüm bulaşıcı hastalıkların toplamından daha fazla insanı öldürdü! Çiçek hastalığından yaklaşık 300 milyon insan öldü. Bununla birlikte, ilk olarak 1700’lerin sonlarında geliştirilen çiçek hastalığı aşısı sayesinde çiçek hastalığı eradike edildi (yer yüzünden silindi). 1980 yılında DSÖ tarafından çiçek hastalığının eradike edildiği ilan edildi.

Çiçek hastalığı bir virüsten kaynaklanır. Çiçek hastalığı enfeksiyonu belirtileri, iki ila beş günlük bir yüksek ateş, halsizlik ve sırt ağrısı dönemi ile başlar ve ardından döküntü gelişir. Döküntü, gövde ve bacaklara yayılmadan önce ağız ve boğazın yanı sıra yüz ve ön kollarda başlar. Döküntü cilde düz olan kırmızı şişliklerle başlar, ancak kabarık şişliklere, kabarcıklara ve son olarak kabuklara doğru ilerler. Döküntü başlangıcından kabuk oluşumuna kadar geçen süre yaklaşık iki haftadır.

Çiçek hastalığı döküntüsü derinin derinliklerine gömülür. Deride kalan, ömür boyu süren izler genellikle hastalığın çözülmesinden sonra ortaya çıkar. Çiçek hastalığına yakalanan her 100 kişiden yaklaşık 30’u hastalıktan ölür.

Çiçek hastalığı, hastalığa sahip kişilerin ağız ve boğazından büyük damlacıklar yoluyla bir kişiden diğerine bulaşır. Bu, öksürme, hapşırma veya konuşma yoluyla yayıldığı anlamına gelir. Yayılmanın gerçekleşmesi için enfekte bir kişiyle temas oldukça yakın (2 m) olmalıdır.

Çiçek hastalığı (smallpox), yayılma şekli bakımından suçiçeğinden (chickenpox) farklıdır. Suçiçeği virüsü döküntü oluşmadan önce bulaşabilirken, çiçek hastalığı ancak döküntü oluştuktan sonra bulaşır. Bir kişiden diğerine yayılan virüs, ağız ve boğazda bulunan kabarcıklarda bulunur.

Belirtilerin başlaması genellikle virüse maruz kalındığı andan itibaren yaklaşık 12 gün sürer.

Çiçek hastalığı aşısı

Çiçek hastalığı aşısı, inekleri enfekte eden bir çiçek virüsü (sığır çiçeği, cowpox) kullanılarak yapılır. Cowpox ineklerde hastalığa neden olur, ancak nadiren insanlarda hastalığa neden olur. İnek çiçeği ve insan çiçek hastalığı benzer olduğundan, inek çiçeği enfeksiyonu insanları çiçek hastalığına karşı koruyabilir.

Çiçek hastalığından korunmak için ilk kez sığır çiçeği kullanan kişi 1796’da Edward Jenner’dı. Jenner, Güney İngiltere’de yaşayan bir aile hekimiydi. Birkaç yılda bir, çiçek hastalığı İngiliz kırsalını sardığında, inek sağan kadınların (“sütçü kızlar“) enfeksiyondan kurtulduğunu fark etti. Bu kadınların sağım sırasında ineklerin memelerindeki kabarcıklarla temas ettiklerinde enfekte olduklarını ve bu enfeksiyonun onları çiçek hastalığı enfeksiyonundan koruduğunu düşündü. Bu nedenle, ineklerin kabarcıklarından sıvı aldı ve sıvının çiçek hastalığına karşı korunup korunmadığını görmek için birkaç kişiye (15 aylık oğlu dahil) enjekte etti ve bu işe yaradı. Edward Jenner’ın deneyinin resimli öyküsüne bakın.

Çiçek hastalığı, başarıyla yok edilen ilk insan enfeksiyonuydu. Yeryüzünden silinme anlamına gelen eradikasyon, hastalığı takip etmek ve kontrol altına almak için aşılama ve halk sağlığı prosedürleriyle gerçekleştirildi. Son doğal çiçek hastalığı vakası 1977’de Somali’de görüldü ve DSÖ 1980’de hastalığın eradike edildiğini ilan etti. Çiçek hastalığının eradike edilmesindeki başarı, çocuk felci, kızamıkçık ve kızamık gibi diğer yıkıcı hastalıkların ortadan kaldırılması için umut verdi. Bugüne kadar, yok edilecek diğer virüsler arasında sığır vebası veya malkıran ya da çor adı verilen Rinderpest ve üç tip çocuk felci virüsünden biri [tip 2] yer alıyor.

Çiçek hastalığı artık dünyanın hiçbir yerinde görülmediğinden, genel nüfus artık ona karşı aşılanmamaktadır.

Çiçek hastalığı aşısı benzersiz bir şekilde uygulanır. Üst kola bir damla vaccinia adı verilen aşı virüsü yerleştirilir. Damla daha sonra iki uçlu, paslanmaz çelik bir iğne kullanılarak deriye aşılanır. İğne, deriyi üç veya 15 kez delmek için kullanılır (ilk aşı yaptıran kişiler üç kez delinirken, ek doz aşı alanlar 15 kez delinir). Bu nedenle aşı genellikle kolda kalıcı, ömür boyu sürecek bir yara izine neden olur.

1972’de ABD’de genel popülasyonun aşılanması durdurulduğundan, 40’lı yaşların sonlarında veya daha büyük olan insanlar bu yara izini hala kollarında görebilirler.

Çiçek hastalığı aşısı, başlangıçta, bir kabarcığa ve sonunda bir yara kabuğuna ilerleyen aşılama bölgesinde kırmızı, kabarık bir yumruya neden olur. Kabuk, aşılamadan yaklaşık iki hafta sonra deriden ayrılır.

Çiçek hastalığı aşısının uygulanmasından sonra ciddi yan etkiler meydana gelir, ancak bunlar nispeten nadirdir:

• Az sayıda insanda çiçek hastalığı aşısı, kalbin veya onu çevreleyen dokunun şişmesine neden olarak göğüs ağrısına veya basıncına, hızlı veya düzensiz kalp atışına veya solunum problemlerine neden olabilir. Bunlar aşının alınmasından 4 hafta sonra ortaya çıkabilir ve tıbbi bir acil duruma neden olabileceğinden bir sağlık hizmeti sağlayıcısının dikkatine sunulmalıdır. 
• Beyin veya omuriliğin şişmesi
• Aşı bölgesinin bakteriyel enfeksiyonu
• Virüsün vücudun diğer bölgelerine ve hatta diğer insanlara yayılması, özellikle alıcı enjeksiyon bölgesini çizdiğinde ve daha sonra ellerini yıkamadan vücudunun başka bir bölümüne dokunursa
• Anafilaksi adı verilen aşının alınmasından kısa bir süre sonra şiddetli alerjik reaksiyon

Herkes yan etkiler yaşayabilirken, bazı insanlar daha büyük risk altındadır. Bunlar şunları içerir:

• Egzama, atopik dermatit veya diğer cilt sorunlarınız varsa
• Kalp krizi, konjestif kalp yetmezliği, felç veya diğer rahatsızlıklar dahil olmak üzere kalp rahatsızlıkları veya ailede kalp problemleri öyküsü varsa
• Sigara içmek
• Yüksek tansiyon, yüksek kolesterol, diyabet, yüksek kan şekeri var
• Hamile veya emziren
• 1 yaşından küçükler
• Steroid bazlı göz ilaçları kullanıyor
• Önceki dozlara karşı alerjik reaksiyonları olan veya neomisin veya polimiksin B’ye karşı alerjisi olan

Çiçek aşısı kimlere yapılmalıdır? Çiçek hastalığı aşısının farklı bir versiyonu, bir zamanlar ABD’deki tüm çocuklara yaklaşık 1 yaşında rutin olarak verildi. 1960’lara gelindiğinde, ABD’de çiçek hastalığı riski önemli ölçüde azaldı. Bu nedenle, aşının riskleri yararlarından daha ağır bastığı için, bebeklere çiçek hastalığı aşısının rutin uygulaması 1972’de durduruldu. Sağlık çalışanlarına uygulama 1976’da ve uluslararası seyahat edenlere uygulama 1982’de durduruldu.

Çiçek hastalığı artık dünyanın hiçbir yerinde görülmediğinden, aşı halk için mevcut değildir. Aşılama, ilgili bir virüsle çalışan bazı laboratuvar çalışanları ve bazı askeri personel de dahil olmak üzere yalnızca çok az sayıda insan için önerilir. Bazı askeri personel, çiçek hastalığı bir biyoterörizm saldırısında potansiyel bir silah olarak kabul edildiğinden aşılanmıştır. Bir biyoterörist saldırı meydana gelirse, muhtemelen halk için de aşı önerileri dikkate alınacaktır.

Kolera aşısı

Kolera aşısı, birkaç istisna dışında, dünyanın herhangi bir yerinde seyahat için genellikle gerekli değildir veya önerilmez. Belirli bir ülkedeki belirli bir bölgeye seyahat eden bazı kişiler için, yerel makamlar aşı olmanızı isteyebilir.

Kolera’ya sebep olan şey , bağırsaklara saldıran ve enfekte olan her 100 kişiden yaklaşık beşinde ishale neden olan bir bakteridir (Vibrio cholerae). Bazen oldukça şiddetli olan ishal ve ardından sıvı kaybı insanların şoka girmesine ve ölmesine neden olabilir.

 Hızlı sıvı kaybı nedeniyle hastalar mineral dengesizlikleri, böbrek yetmezliği ve arter tıkanıklıkları gibi komplikasyonlar yaşayabilir. Anne adayları erken doğum veya düşük yaşayabilir. Rehidrasyon tedavisinin yokluğunda, şiddetli hastalığı olan her 10 kişiden yaklaşık dördü hastalıktan ölmektedir.

Her yıl dünya çapında yaklaşık 3 milyon kolera vakası bildirilmekte ve yaklaşık 95.000 kişi bu hastalıktan ölmektedir. Dünyadaki ölümlerin yaklaşık yarısı Afrika’da meydana geliyor.

Kolera bakterileri, kontamine gıda, su veya kabuklu deniz ürünlerinde bulunabilir. Kabuklu deniz ürünleri, hepatit A virüsü içermeleriyle aynı nedenle kolera içerir. Hem kolera hem de hepatit A virüsleri suda bulunur. Kabuklu deniz ürünleri, yiyecek ararken her gün yüzlerce litre suyu filtrelediğinden, aslında kolera ve hepatit A virüslerini yakalayıp konsantre ederler.

Kolera vakalarının görüldüğü bir ülkeye seyahat ediyorsanız, güvenli gıda ve su önlemlerine uyun:

• Sadece arıtılmış su için
• Çiğ veya az pişmiş gıdaları, özellikle deniz ürünlerini tüketmeyin.
• Yemekten önce ve banyoyu kullandıktan sonra özenli el yıkama uygulayın

Bir dizi kolera aşısı yapılmıştır; bununla birlikte, aşılama yaygın olarak önerilmemektedir. Aşılar güvenli olsa da, seyahat edenler için bile hastalık riski o kadar küçük ve bağışıklık tepkisi o kadar kısa sürüyor ki nadiren kullanılıyorlar. 2016’da Vaxchora, koleradan etkilenen bölgelere seyahat eden 18 ila 64 yaş arasındaki yetişkinler için ABD’de onaylandı.

2016 yılında FDA tarafından onaylanan aşı, bakterileri alıp onları çok iyi çoğalamayacak şekilde zayıflatarak yapılıyor. Canlı zayıflatılmış aşı ağızdan tek doz olarak verilir. Denemelerde, en yeni aşı alıcıları üç aya kadar koruma sağlamıştır. 

Hastalık riskleri

• İshal (enfekte 100 kişiden beşi)
• Şiddetli ishal dehidrasyona, şoka ve ölüme neden olabilir

Aşı riskleri

• Mide bulantısı ya da kusma
• İshal

COVİD-19 Aşısı

Bir yarasa koronavirüsü olan SARS-CoV-2, insan popülasyonunda ilk çıkışını Kasım 2019’da yaptı. Ocak 2020’ye kadar virüs izole edilmiş ve genetik dizisi tanımlanmıştı. Eldeki bu bilgilerle, bunu önlemek için bir aşı yapmak artık mümkündü. 2020’nin sonunda, ABD’de ve diğer ülkelerde koronavirüs spike proteinini hedef alan aşılar kullanıma sunuldu. Spike proteini, virüsün hücrelere bağlanmasından sorumludur. COVID-19 aşılarının yapılma hızı, on binlerce katılımcıyı içeren klinik deneyler de dahil olmak üzere büyük mali ve insan kaynaklarının tahsis edilmesinden kaynaklandı. 

Şiddetli akut solunum sendromu koronavirüs 2 (SARS-CoV-2), 2019 koronavirüs hastalığına (COVID-19) neden olan bir virüstür. SARS-CoV-2 ilk olarak 2019’un sonlarında Çin’de tanımlandı.

65 yaşın üzerindekiler, hamile kadınlar ve yüksek tansiyonu, kronik kalp ve akciğer rahatsızlıkları, diyabeti ve obezitesi olan kişiler de dahil olmak üzere bazı insan grupları ciddi hastalık geliştirme riski altındadır. Bununla birlikte, yaş veya altta yatan koşullar ne olursa olsun tüm insanlar ciddi COVID-19 hastalığı yaşayabilir.

Bazı çocuklar ve yetişkinler, multisistem inflamatuar sendrom (MIS-C) adı verilen gecikmiş bir semptom başlangıcı yaşarlar. Yetişkinler, MIS-A adı verilen benzer bir sorundan muzdarip olabilir. Bu sendrom, enfeksiyon sırasında çok az semptomu olan veya hiç semptom göstermeyen kişiler de dahil olmak üzere COVID-19 ile enfekte olan herkeste ortaya çıkabilir. Durum, bireylerin artık SARS-CoV-2 için pozitif test yapmadığı bir zamanda enfeksiyondan birkaç hafta sonra (6 haftaya kadar) gelişir. Semptomlar ateş, karın ağrısı, kusma, ishal, döküntü, pembe göz, yorgunluk, boyun ağrısı veya baş ağrısını içerebilir. Bu sendromun neden geliştiği bilinmemekle birlikte, SARS-CoV-2’nin çeşitli hücre türlerini enfekte edebileceğini anlamak önemlidir; bu, MIS-C veya MIS-A geliştiren bireylerin kalp, kan ve kan ile ilgili semptomlar yaşayabileceği anlamına gelir. , akciğerler, böbrekler, gözler, mide, bağırsaklar veya cilt.

Ek olarak, bazı insanlar enfeksiyondan sonra (aylarca) uzun süre yan etkiler yaşarlar. “Uzun COVID” belirtileri yorgunluk, düşünme veya konsantre olma zorluğu (“beyin sisi” olarak adlandırılır), baş ağrısı, tat veya koku değişikliği veya kaybı, baş dönmesi, kalp çarpıntısı, göğüs ağrısı, nefes darlığı, öksürük, eklem veya kas ağrısı, anksiyete, depresyon, uyku sorunları, “iğne batması” gibi hisler, ishal veya mide ağrısı, kızarıklık, adet döngüsündeki değişiklikler veya ateş. Semptomlar fiziksel veya zihinsel aktiviteden sonra ortaya çıkabilir veya kötüleşebilir. Bazı insanlar, özellikle ciddi hastalık yaşayanlar, diyabet, kalp rahatsızlıkları veya nörolojik rahatsızlıklar gibi yeni kronik durumlar geliştirebilir. Bunun neden olduğunu ve etkilerin ne kadar sürebileceğini hala öğreniyoruz, ancak şu anda,

• Daha ağır hastalığı olanlar (hastanede yatış veya yoğun bakım)
• Gelişmiş multisistem inflamatuar sendrom (MIS-C veya MIS-A)
• Önceden var olan sağlık koşulları vardı
• aşısız

SARS-CoV-2’yi nasıl yakalarsınız?

Coronavirüsler tükürükte bulunur ve konuşma, öksürme, hapşırma veya şarkı söyleme yoluyla yayılır. Bu solunum salgıları genellikle havada uzun süre kalmayan “büyük damlacıklardır”. Bununla birlikte, bazen “aerosol haline getirilmiş damlacıklar” olarak adlandırılan virüs içeren daha küçük damlacıklar, havada uzun süre kalabilir ve bu nedenle daha bulaşıcı olarak kabul edilir. Virüs içeren solunum damlacıkları bir kişinin gözlerine, burnuna veya ağzına girebilir. Vücuda girdikten sonra virüs, burun, boğaz, akciğerler ve bağırsakları kaplayan hücreleri enfekte edebilir.

SARS-CoV-2’ye yakalanmaktan nasıl kaçınabilirsiniz?

Kendimizi COVID-19’a yakalanmaktan çeşitli şekillerde koruyabiliriz:

• El yıkama — Mikroplar birçok yüzeyde bulunabilir, bu nedenle sık el yıkamak, kirli ellerle yüzümüze dokunduğumuzda kazayla kendimize bulaşma şansını azaltmanın önemli bir yoludur.
• Fiziksel mesafe – Solunum damlacıkları, özellikle öksürük veya hapşırma kaynaklıysa, burnumuzdan ve ağzımızdan çıktıktan sonra biraz mesafe kat edebilir. Bu nedenle, bireyler arasında en az 6 fitlik bir mesafenin tutulması, solunum damlacıklarında dolaşan virüslerle temas riskini azaltabilir.
• Maskeler — Maskeler solunum damlacıklarının yayılmasını azaltır. Başkalarını korumada çok yardımcı olsalar da, onları giyen kişi için enfeksiyon riskini de azaltabilirler.
• Aşılama — İnsanlık hiçbir zaman yalnızca yukarıda açıklananlar gibi halk sağlığı önlemlerinin kullanılması yoluyla bir enfeksiyonu ortadan kaldırmamıştır, bu nedenle COVID-19 aşıları COVID-19’un yayılmasını durdurmak için önemlidir.

ABD’de şu anda mevcut olan COVID-19 aşıları arasında iki mRNA aşısı, bir rekombinant aşı ve bir adenovirüs-vektör aşısı bulunmaktadır:

• mRNA aşıları — Bu tür aşılar, viral proteinler yapmak için kodu veya planı sağlar. COVID-19 mRNA aşıları, SARS-CoV-2 başak proteini için plan sağlar. Aşı yapıldıktan sonra, aşılanmış kişinin enjeksiyon bölgesinin yakınındaki dendritik hücreleri SARS-CoV-2 spike proteinini oluşturur. Bağışıklık sistemi, proteini yabancı olarak tanır ve uzaklaştırmak için tepki verir. Bu süreçte vücut, kişi toplumda COVID-19’a maruz kalırsa gelecekte hızla aktive olacak bir hafıza bağışıklık tepkisi oluşturur. COVID-19 mRNA aşısının nasıl çalıştığını görmek için bu animasyonu izleyin. Şu anda iki COVID-19 mRNA aşısı mevcuttur.
  • Pfizer aşısı – İki veya üç doz intramüsküler olarak uygulanır.
  • Moderna’nın aşısı – İki veya üç doz, kas içinden bir atış olarak uygulanır.
  • Birçok kişiye ek dozlarda mRNA aşısı yaptırmaları önerilir. Kaç doz almanız önerildiğinden emin değilseniz, sağlık uzmanınızla konuşun. Ayrıca web sitemizin bu sayfasında “COVID-19 aşısının başka bir dozuna ihtiyacım var mı?” Cevabında daha fazla bilgi bulabilirsiniz.
• Rekombinant aşı – Bu aşı, laboratuvarda bir böcek hücre sisteminde SARS-CoV-2 spike proteini üretilerek, saflaştırılarak ve tek proteine ​​karşı bağışıklık tepkisini arttırmak için Matrix-M adı verilen bir adjuvan eklenerek yapılır. ^{Bu yöntem, zona, HPV, hepatit B ve bir tür grip aşısı (Flublok ®} ) gibi rutin olarak önerilen diğer aşılar için kullanılana benzerdir .
  • ABD’de bir rekombinant COVID-19 aşısı mevcuttur Novavax aşısı, intramüsküler olarak iki doz olarak verilir.
• Adenovirüs aşısı — Bu tür aşılar, SARS-CoV-2 spike proteinini kodlayan gen için bir dağıtım aracı olarak bir adenovirüs kullanır. Adenovirüs sadece spike protein genini içerecek şekilde değiştirilmedi, aynı zamanda insanlarda çoğalamayacak şekilde değiştirildi. Hücreye girdikten sonra, koronavirüs spike proteini de dahil olmak üzere adenovirüs DNA’sı, mRNA yapmak için kullanıldığı çekirdeğe girer. mRNA daha sonra sitoplazmaya salınır ve burada SARS-CoV-2 başak proteini de dahil olmak üzere proteinler üretmek için bir plan görevi görür. Bağışıklık sistemi, proteini yabancı olarak tanır ve uzaklaştırmak için tepki verir. Bu süreçte vücut, kişi toplumda COVID-19’a maruz kalırsa gelecekte hızla aktive olacak bir hafıza bağışıklık tepkisi oluşturur. COVID-19 viral vektör aşısının nasıl çalıştığını görmek için bu animasyonu izleyin.
  • ABD’de bir COVID-19 viral vektör aşısı mevcuttur, ancak diğerleri diğer ülkelerde mevcuttur. ABD’de Johnson & Johnson (J&J)/Janssen aşısı bu tip aşıdır; tek doz kas içinden verilir ve ardından en az bir doz mRNA aşısı yapılır. Az sayıda alıcıdaki ciddi yan etkiler nedeniyle, CDC bu aşının yalnızca başka seçenekler mevcut olmadığında kullanılmasını tavsiye etmiştir.

COVID-19 aşısının yan etkileri?

COVID-19 aşısını aldıktan sonra, bazı insanlar kendilerini yorgun hissedebilir ve bazıları baş ağrısı ve kas ağrılarının yanı sıra enjeksiyon bölgesi ağrısı yaşayabilir. Bazıları ayrıca ateş yaşayacaktır.

mRNA aşıları (Pfizer ve Moderna) ve rekombinant aşı (Novavax) için yan etkiler ikinci dozdan sonra daha sık görülür ve daha yaşlı aşı alıcılarından ziyade genç hastalarda daha olasıdır. Her üç aşı türü için de yan etkiler aşılamadan sonraki bir haftaya kadar ortaya çıkabilir, ancak büyük olasılıkla aşıdan bir veya iki gün sonra ortaya çıkar ve bir veya iki gün sürer. Küçük çocuklarda yan etkiler yetişkinlerdekine benzerdi. Bu tür yan etkiler, aşıya yanıt veren bağışıklık sisteminin sonucudur.

Az sayıda insan, özellikle genç erkekler, mRNA aşısının ikinci dozunu aldıktan sonraki 4 gün içinde miyokardit adı verilen geçici bir kalp iltihabı yaşadı. Etkilenenler göğüs ağrısı veya nefes darlığı hissedebilir ve doğru teşhisi sağlamak için tıbbi yardım almalıdır. Durum genellikle birkaç gün içinde geçer ve kalbe kalıcı bir hasar vermiyor gibi görünür, ancak korkutucu olabilir. SARS-CoV-2 enfeksiyonu, ya birincil enfeksiyon sırasında ya da daha sonra bireylerde multisistem inflamatuar sendrom (MIS-C veya MIS-A) geliştirirse daha sık miyokardite neden olabilir; bu nedenle aşılama önerilmeye devam etmektedir. Bu durumun şu anda mRNA aşısının ikinci dozunu aldıktan sonra onlu yaşlarda ve 20’li yaşlarda yaklaşık 50.000 kişiden 1’inde (çoğunlukla erkekler) meydana geldiği tahmin edilmektedir. Bu etki, daha düşük dozlarda aşı alan küçük çocuklarda tespit edilmemiştir. Bununla birlikte, ebeveynler, bu nadir yan etkinin o yaş grubunda da ortaya çıkmadığını öğrenene kadar aşı yapıldıktan sonra çocuklarını izlemeye devam etmelidir. Miyokardit de muhtemelen Novavax aşısının nadir görülen bir yan etkisidir.

Bazen, adenovirüs bazlı viral vektör aşısı (Johnson & Johnson (J&J)/Janssen) iki ilgili yan etkiye neden olabilir:

• Trombositopeni sendromlu (TTS) tromboz – aynı zamanda düşük trombosit sayılarına neden olan çok nadir bir kan pıhtılaşma durumu. Durum, J&J/Janssen aşısı olan her 500.000 kişiden yaklaşık 1’inde görülür.
• Guillain-Barre sendromu (GBS) – bu nörolojik durum kas zayıflığı ile karakterizedir. Durum viral bir enfeksiyonun ardından ortaya çıkabilir, ancak aynı zamanda 120.000 kişide yaklaşık 1’de J&J/Janssen aşısının alınmasıyla da ilişkilendirilmiştir. 

Bu nadir ancak ciddi yan etkiler nedeniyle CDC, mümkün olduğunda insanların başka bir tür COVID-19 aşısı olmasını tavsiye etti.

COVID-19 aşısını kimler yaptırmalıdır?

Hemen hemen herkes COVID-19 aşılarını alabilir, ancak birkaç kişi aşı almamalı ve bazıları önce sağlık uzmanına danışmalıdır.

COVID-19 aşısı OLMAMASI gerekenler:

• 6 aylıktan küçük olanlar. 6 ay ile 18 yaş arasındakiler mRNA’yı yaptırabilir, ancak adenovirüs bazlı veya rekombinant aşıları yaptıramaz. Çocuklar için dozlar yaş ve aşı markasına göre farklılık gösterir.
• Bir kişinin şu anda COVID-19 semptomları varsa, iyileşene kadar beklemeleri gerekir. Bu kişiler, aşıya karşı bağışıklık tepkilerini iyileştirmek için enfeksiyondan yaklaşık üç ay sonra aşılamayı ertelemeyi tercih edebilirler.
• Çoğu durumda, birisi COVID-19’a maruz kalırsa, karantina süresi bitene kadar beklemelidir. Bunun istisnaları, grup ortamlarında (örneğin bakım evleri, cezaevleri veya evsiz barınakları) yaşayan veya daha sonra aşı için geri dönme yeteneği sınırlı olan kişilerdir.

mRNA aşısını olmaması, ancak  rekombinant veya  adenovirüs aşısı olabilenler:

• Daha önce şiddetli veya ani alerjik reaksiyonu olan (yani, anafilaksiye neden olan, solunum yollarının şişmesini (yani, dil, küçük dil veya gırtlak) içeren veya solunum yüzeylerini de içeren yaygın bir döküntüye yol açan herkes (örneğin, Stevens-Johnson) Sendromu) bir COVID-19 mRNA aşı dozuna veya bir mRNA aşı bileşenine.
• Polietilen glikol alerjisi olduğu bilinen herkes.

Adenovirüs aşısı olamayan, ancak mRNA  veya rekombinant aşı olabilenler:

• Daha önce şiddetli veya ani alerjik reaksiyonu olan (yani, anafilaksiye neden olan, solunum yollarının şişmesini (yani, dil, küçük dil veya gırtlak) veya solunum yüzeylerini de içeren yaygın bir döküntüye yol açan (örneğin, Stevens-Johnson Sendromu) olan herkes )) COVID-19 adenovirüs aşısına veya bileşenlerinden birine.
• Önceki bir doz adenovirüs bazlı COVID-19 aşısının alınmasını takiben şiddetli kan pıhtılaşması (TTS) yaşayan herkes.
• Adenovirüs bazlı bir aşı aldıktan sonra 6 hafta içinde GBS yaşayan veya tromboz veya trombositopeni ile ilgili immün aracılı sendrom öyküsü olan bireylerin adenovirüs bazlı COVID-19 aşıları almaları önerilmez.
• Bilinen bir polisorbat alerjisi olan herkes.
• 18 yaşından küçük olanlar.
• CDC, mümkün olduğunda insanların COVID-19 aşısının mRNA versiyonunu almalarını tavsiye etti.

Aşıyı yaptırabilecek ancak potansiyel risk ve faydaların farkında olması gerekenler (gerektiğinde bir sağlık hizmeti sağlayıcısına danışarak) veya özel prosedürleri izlemesi gerekenler şunlardır:

• Herhangi bir aşıya veya enjekte edilebilir ilaca şiddetli veya ani alerjik reaksiyon öyküsü veya önceki bir COVID-19 aşısı dozuna şiddetli olmayan, ani (4 saat içinde) alerjik reaksiyon öyküsü olan kişiler – aşının verildiği yerde 30 dakika kalırlar. aşıyı aldıktan sonra. Sorularınız veya endişeleriniz varsa aşılamadan önce doktorunuzla konuşun.
• Aşı türlerinden birine karşı şiddetli veya ani alerjik reaksiyonu olan ve reaksiyonun nedeninin bilinmediği (yani hangi bileşenin reaksiyona neden olduğu) kişiler – kişinin diğer aşıyı alıp alamayacağını belirlemek için bir alerji uzmanına veya immünologa danışın. sürüm. Devam etmeleri halinde, tıbbi tesislerin ve tıbbi acil durumlara müdahale etmeye hazır personelin bulunduğu bir yerde aşılanmaları ve 30 dakika gözlemde kalmaları gerekir.
• Hamile kadınlar – Hamilelik sırasında ateş gelişmekte olan bebeğe zararlı olabileceğinden, aşı olmayı seçen ve ateşi çıkan hamile kadınlar asetaminofen almalıdır.
• COVID-19’a maruz kaldığı bilinen kişiler aşılanmadan önce karantinalarının bitmesini beklemelidir (bakım evi, ıslahevi veya evsizler barınağı gibi bir grup ortamında yaşamadıkları sürece, bu durumda karantina sırasında aşılanabilirler). dönem).
• Orta veya ağır derecede hasta olan kişiler (ateşi olup olmadığına bakılmaksızın) kendilerini daha iyi hissedene kadar aşılamayı erteleyebilirler.
• MIS-C öyküsü olan kişiler, tanıdan sonra en az 90 gün aşılamayı ertelemeli ve normal kardiyak fonksiyona geri dönmüşlerdir ve klinik olarak iyileşmiş olarak kabul edilirler. Aynı şekilde, maruz kalma riski de yüksek olmalıdır. MIS-A öyküsü olanlar, normal kardiyak fonksiyona dönüş de dahil olmak üzere klinik olarak iyileşmelidir.
• mRNA aşısını aldıktan sonra miyokardit veya perikardit yaşayan kişilere, güvenlikle ilgili sınırlı veri nedeniyle tipik olarak herhangi bir COVID-19 aşısından ek doz almamaları tavsiye edilir. Bazı durumlarda, bireyler ve sağlık hizmeti sağlayıcıları, risk-fayda değerlendirmesine dayalı olarak ek bir doz ile devam etmeye karar verebilir. Not: Bu, COVID-19 aşısıyla ilgili olmayan miyokardit veya perikardit öyküsü olan kişiler için geçerli değildir ve kalp hastalığı öyküsü olan kişiler için de geçerli değildir.
• Nekahat plazması ile tedavi edilen kişiler, plazmanın alınmasından en az 7 ay sonrasına kadar kızamık veya suçiçeği içeren aşıları (varicella) almamalıdır.

Tüm bireyler aşı yapıldıktan sonra 15-30 dakika gözlem için aşı bölgesinde kalmalıdır.

Hastalık riskleri

• Pnömoni (akciğer enfeksiyonu)
• Solunum yetmezliği
• Akut solunum sıkıntısı sendromu (ARDS)
• Sepsis (kan dolaşımı enfeksiyonu) ve septik şok
• Çoklu organ yetmezliği
• Çocuklar ve yetişkinler, enfeksiyondan haftalar sonra, çok sistemli inflamatuar sendrom (MIS-C veya MIS-A) adı verilen nadir, ancak şiddetli, inflamatuar bir hastalık geliştirebilir.
• Uzun vadeli semptomlar (“uzun COVID”)
• Hastalık ölümcül olabilir

Aşı riskleri

• Tükenmişlik
• Baş ağrısı
• Kas ağrıları
• Aşının yapıldığı kol altındaki lenf bezlerinin şişmesi
• mRNA aşısını takiben (50.000 kişide 1) ve muhtemelen rekombinant aşı ile aşılamadan sonra miyokardit.
• J&J/Janssen aşısını takiben TTS (1 milyon kişide 1-2)
• J&J/Janssen aşısını takiben GBS (1 milyon kişi başına 7-8)
• Anafilaksi (1 milyon kişide 3-5)

(TTS= Trombositopeni Sendromlu Tromboz, GBS= Guillain-Barré sendromu)

Difteri, Tetanoz ve Boğmaca (DTaP, Tdap) Aşıları

Difteri, tetanoz ve boğmaca, DTaP adı verilen bir çocukluk aşısı ve Tdap adı verilen ergenler ve yetişkinler için bir aşı ile önlenir. Bu aşının, Td adı verilen boğmaca bileşeni olmayan yetişkinler için bir versiyonu da mevcuttur.

Difteri

Difteri ile ilişkili tehlikeler, Corynebacterium diphtheriae adlı bakteri tarafından salınan toksinden kaynaklanır. Toksin, çocukların nefes almasını ve yutmasını zorlaştırır, ancak aynı zamanda kalbe, böbreklere ve sinirlere de saldırır. 1920’lerde difteri, çocuklarda ve ergenlerde yaygın bir ölüm nedeniydi. Hastalık zirvede iken, her yıl Amerika Birleşik Devletleri’nde yaklaşık 150.000 difteri vakası meydana geldi. İlk olarak 1940’ların başında ABD’de kullanılan difteri aşısı, hastalığı neredeyse tamamen ortadan kaldırdı. Şimdi ABD’de yılda ikiden az vaka görülüyor. Salgınlar hala dünya çapında meydana geliyor ve tipik olarak bağışıklama oranlarındaki düşüşle aynı zamana denk geliyor.

Tetanoz

Tetanoz, toksin salan bir bakteri olan Clostridium tetani’nin neden olduğu başka bir hastalıktır. Çoğu aşı ile önlenebilir hastalıktan farklı olarak tetanoz başkasından kaptığınız bir hastalık değildir. Bakteriler toprakta yaşar ve genellikle temiz tutulmayan veya yanık, donma veya kangren gibi hasarlı dokuları içeren delikler veya yaralar sonrasında vücuda girer. Tetanoz bakterileri ile kontamine olması muhtemel nesneler arasında yerde duran çiviler veya cam parçaları bulunur. Çocukların oyuncu, maceracı ve çoğu zaman yaralanmaya eğilimli yapıları göz önüne alındığında, onları tetanoza karşı aşılamak önemlidir. Derinin altına girdikten sonra bakteri, kas spazmlarına neden olan bir toksin üretir. Bu spazmlar boğazı ve çeneyi etkilerse (çene) nefes almayı engelleyerek boğulmaya neden olabilir. Tetanoz toksini de kalbe zarar verebilir. Çevrede bulunması ve bu hastalığın bulaşıcı olmaması nedeniyle aşılama yoluyla eradikasyon mümkün olmayacaktır. Ayrıca çevrelerindeki herkesin aşısı olduğu için insanlar bu hastalıktan korunamazlar; yani sürü bağışıklığından korunma yoktur.

Boğmaca

Boğmaca, etraftaki en bulaşıcı hastalıklardan biridir. Bir bakterinin (Bordetella pertussis ) neden olduğu boğmaca, çocukların kontrolsüz öksürmesine neden olur. Öksürük genellikle o kadar sert ve kalıcıdır ki, çocuklar mukusla ciddi şekilde daralmış bir nefes borusu ile nefes almakta zorlanırlar. Öksürük o kadar şiddetli olabilir ki boğmacalı kişilerde kaburga çatlayabilir, kan damarlarını kırabilir veya fıtık gelişebilir. Pnömoni veya nöbetler de gelişebilir. Küçük bebekler ayrıca kısa bir süre nefes almayı durdurdukları apne nöbetleri yaşayabilir. Boğmaca, çoğu çocuğun hastalığı diğer çocuklardan değil, yetişkinlerden kaptığı için olağandışıdır. Boğmaca sıklıkla yanlış teşhis edildiğinden ve yeterince teşhis edilmediğinden, insanlar ne kadar yaygın olduğunu her zaman fark etmezler. 

DTaP, Tdap ve Td aşıları

DTaP ve Tdap aşılarının her ikisi de üç bakteriyel enfeksiyona karşı koruma sağlar: difteri, tetanoz ve boğmaca, Td aşısı ise yalnızca difteri ve tetanoza karşı koruma sağlar. Ek olarak, aşılar, onları kimin alması gerektiği ve içerdikleri aşı proteinlerinin miktarları açısından farklılık gösterir:

DTaP : DTaP aşısı, bebeklere ve küçük çocuklara, 2 ayda, 4 ayda, 6 ayda, 15 ila 18 ayda ve tekrar 4 ila 6 yaşlarında beş atışlık bir dizi halinde verilir.

Tdap : Tdap aşısı, DTaP aşısından farklıdır çünkü daha az miktarda difteri ve boğmaca proteini içerir. Bu nedenle Tdap’ın ergenlerde ve yetişkinlerde ağrı, kızarıklık ve hassasiyet gibi yan etkilere neden olma olasılığı DTaP’den çok daha düşüktür. Tdap aşısı, daha önce yaptırmamış olan 11 yaş ve üstü çoğu kişiye önerilir. Tetanoz aşısı olması gereken kişiler ve tetanoz aşısı gerektiren bir yarası olanlar Tdap veya Td aşısı olabilirler. 

Td : Td aşısı, insanların tetanoz aşısı yaptırmayı düşündüklerinde genellikle düşündükleri aşıdır. Tdap gibi, yetişkinlerde yan etkilerin oluşumunu azaltmak için daha az miktarda difteri proteini içerir. Yetişkinler, tetanoz aşısını garanti eden bir yaraları varsa, her 10 yılda bir Tdap veya Td dozu almalıdır. 

Difteri aşısı nasıl yapılır?

Difteriye neden olan bakteriler, toksin adı verilen zararlı bir protein üretir. Bu toksine karşı bağışıklık tepkisi geliştiren kişiler hastalığa karşı korunur. Difteri aşısı, difteri toksini alınarak ve bir kimyasal ile etkisiz hale getirilerek yapılır. İnaktive edilmiş toksine “toksoid” denir. Bir kez enjekte edildiğinde, toksoid toksine karşı bir bağışıklık tepkisine neden olur, ancak toksinin aksine hastalığa neden olmaz.

Tetanoz aşısı nasıl yapılır?

Tetanoza neden olan bakteriler, toksin adı verilen zararlı bir protein üretir. Tetanoz toksininin adı tetanospazmindir. Bu toksine karşı bağışıklık tepkisi geliştiren kişiler tetanoza karşı korunur. Tetanoz aşısı, tetanoz toksini alınarak ve bir kimyasal ile etkisiz hale getirilerek yapılır. İnaktive edilmiş toksine “toksoid” denir. Enjekte edildiğinde, toksoid toksine karşı bir bağışıklık tepkisi ortaya çıkarır, ancak toksinin aksine hastalığa neden olmaz.

Boğmaca aşısı nasıl yapılır?

Boğmacaya neden olan bakteriler, toksin adı verilen birkaç zararlı protein üretir. Bu toksinlerin bazılarına karşı bağışıklık tepkisi geliştiren kişiler hastalığa karşı korunur. Boğmaca aşısı, bu toksinlerin iki ila beşini alıp bir kimyasalla etkisiz hale getirerek yapılır. İnaktive edilmiş toksinlere “toksoidler” denir. Bir kez enjekte edildiğinde, toksoidler toksinlere karşı bir bağışıklık tepkisi ortaya çıkarır, ancak toksinlerin aksine hastalığa neden olmazlar.

Boğmaca aşısının en son versiyonu 1996 sonbaharında piyasaya sürüldü. Bu aşıya “hücresiz” boğmaca aşısı (veya aP) denir ve eski “tam hücreli” boğmaca aşısından daha saftır. “Eski” boğmaca aşısı hala boğmaca bakterilerinin tamamının öldürülmüş bir formunu içeriyordu. Tek tek bakterilere bazen hücre adı verildiğinden, “eski” boğmaca aşısına “tam hücreli” aşı adı verildi. Öte yandan, yeni boğmaca aşısı, protein kimyasındaki ve protein saflaştırmasındaki ilerlemelerden yararlanıyor. Öldürülen boğmaca bakterilerinin tamamı artık mevcut olmadığından, “yeni” boğmaca aşısına “hücresiz” aşı denir.

Haemophilus Influenzae Tip B (Hib) Aşısı

Daha yaşlı çocuk doktorları, Haemophilus influenzae tip b aşısının değerini daha iyi anlıyor. Onlar, ilk olarak 1990’ların başında tanıtılan bu aşının, ABD’de her yıl yaklaşık 20.000 çocuğu etkileyen bir hastalığı neredeyse tamamen ortadan kaldırdığını gördüler. 2 ila 15 aylık tüm çocuklara bu aşının üç ila dört dozu önerilir.

Haemophilus influenzae tip b (Hib), beyin zarını enfekte ederek menenjite neden olan bir bakteridir. Menenjite birkaç farklı bakteri neden olur. Ancak Hib aşısından önce Hib, menenjitin açık ara en yaygın nedeniydi. Menenjitli çocuklarda sıklıkla ateş, boyun tutulması ve uyuşukluk görülür. Semptomlar koma ve ölümü içerecek şekilde ilerleyebilir. Bazı çocuklar hastalıktan kurtulur, ancak kalıcı olarak felç, sağır, kör veya zihinsel engelli bırakılabilirler. Hib ayrıca kan dolaşımı enfeksiyonuna (sepsis), zatürree, selülit, artrit ve epiglottite neden olabilir. Belki de hiçbir hastalık bu sonuncusu kadar korkutucu değildi. Nefes borusunun üzerine oturan bir doku olan epiglot, yutulduğunda yiyeceklerin nefes borusuna girmesini engeller. Epiglot enfekte olduğunda nefes borusunu tıkayarak boğulmaya ve bazen de ölüme neden olur.

Hib, burun yüzeyinde ve boğazın arkasında yaygın olarak bulunan bir bakteridir. Çoğu yetişkinin Hib’e karşı bağışıklığı olduğundan, bebek doğmadan önce anne kendi kanından yeni doğan bebeğinin kanına antikorları pasif olarak aktarır. Bebeğin doğumdan önce aldığı antikorlar genellikle birkaç ay sürer. Ancak bu süreden sonra bebek korumasız kalır. Hib ile ilk temasa geçen çoğu çocuğun bir sorunu yoktur. Ancak Hib aşısından önce, ABD’de her yıl yaklaşık 20.000 çocuk Hib ile ciddi ve bazen ölümcül enfeksiyonlara yakalanırdı. 

Hib aşısı

Hib aşısı, bakterilerin şeker kaplamasından (polisakkarit) yapılır. Hib polisakaritine yönelik antikorlar, çocuğu kalıcı sakatlıklara veya ölüme neden olabilecek bir enfeksiyona karşı korur.

Ne yazık ki, 2 yaşından küçük çocuklar, enfeksiyon yoluyla maruz kalsalar bile, bu polisakkarite karşı çok iyi bağışıklık tepkileri geliştirmezler. Bu nedenle Hib’e yakalanan ve enfeksiyondan kurtulan 2 yaşından küçük çocukların yine de Hib aşısı olmaları önerilir.

Bilim adamları, Hib polisakkaritini alarak ve onu zararsız bir proteine ​​bağlayarak, küçük çocukların polisakkarite karşı daha güçlü bir bağışıklık tepkisi verebildiklerini keşfettiler. Hib aşısının bu “konjuge” versiyonu son derece iyi çalışıyor. 

Hepatit (Sarılık) A Aşısı

12 ay ile 18 yaş arasındaki tüm çocuklara hepatit A aşısı önerilir. Aşağıdakiler dahil olmak üzere, enfeksiyon riski yüksek olduğu düşünülen diğer kişiler için de önerilir:

• Orta veya yüksek oranda hepatit A olan ülkelere seyahat edenler
• Evsiz (sokakta) yaşayan insanlar
• Homoseksüeller
• Uyuşturucu kullanan kişiler
• Kronik karaciğer hastalığı veya HIV enfeksiyonu olan kişiler
• İşlerinden dolayı maruz kalma riski yüksek olan kişiler
• Artmış risk altında olabilecek hamile kadınlar
• Salgınlar sırasında hepatit A riski taşıyan 1 yaş ve üzeri aşılanmamış kişiler
• Son iki hafta içinde hepatit A’ya maruz kalmış kişiler (maruziyet sonrası profilaksi olarak bilinir).  

Hepatit A aşısı tipik olarak iki dozolarak verilir: ikincisi, ilkinden en az 6 ay sonra uygulanır. İlk aşıyı alan çocuklar en az 1 yaşında olmalıdır. 18 yaşına kadar hepatit A aşısı olmayanlar aşı olmalıdır.

1 yaşında veya daha büyük aşılanmamış bir kişi hepatit A’ya maruz kalırsa, maruziyetten sonraki 2 hafta içinde bir doz hepatit A aşısı yaptırmalıdır. Buna maruziyet sonrası profilaksi denir. Bu kişiler uzun süreli koruma için ilk dozdan 6 ay sonra ikinci bir doz almalıdır.

Her yıl ABD’de çoğu çocuk olan yaklaşık 1.000-17.500 kişi hepatit A virüsüne yakalanmaktadır. Ve her yıl yaklaşık 75 kişi hepatit A virüsü enfeksiyonundan ölmektedir. Sonuç olarak CDC, tüm çocukların 12 ila 23 aylıkken hepatit A aşısı olmasını önermektedir. Daha önce hepatit A aşısı olmayan 18 yaşına kadar olan kişiler de aşılanmalıdır.

Hepatit A, hepatite (karaciğer iltihabına) neden olan bir virüstür. Semptomlar ateş, sarılık (cildin veya gözlerin sararması, koyu renkli idrar, kil renkli bağırsak hareketleri), yorgunluk, mide bulantısı ve kusmayı içerebilir. Küçük çocukların hepatit A virüsü ile enfekte olduklarında semptom geliştirme olasılıkları yetişkinlere göre çok daha azdır.

Hepatit A virüsü bulaşmış kişiler, virüsü dışkılarıyla salgılarlar. Virüs çeşitli şekillerde (bebek bezlerinden, kontamine su, hijyenik olmayan gıda işletme tesieleri, vs) bulaşabilir.

Hepatit A aşısı, hepatit A virüsünün tamamını alarak ve kimyasal formaldehit ile öldürerek yapılır. Virüs inaktive olduğu için hepatite neden olma ihtimali yoktur.

Hepatit B Aşısı

Hepatit B aşısı, çocuklara veya yetişkinlere hepatit B virüsü bulaştığında gelişebilecek ciddi karaciğer hastalığını önlemek için yapılır. Hepatit B aşısı, bir dizi üç doz olarak verilir. İlk doz doğumdan sonraki 24 saat içinde verilir. İkinci doz, ilk dozdan 1-2 ay sonra, üçüncü doz ise 6 ay ile 18 ay arasında verilir. Aşı ayrıca, 60 yaşına kadar olan ve daha önce aşı yaptırmamış olanlara ve 60 yaş ve üzerindekilere, yüksek risk altında olan veya sadece aşılamanın sağladığı korumayı isteyenlere de tavsiye edilmektedir. (bkz. İnfografik)

Hepatit B virüsü karaciğere saldırır. Hepatit B virüsü enfeksiyonları “sessiz salgın” olarak bilinir, çünkü enfekte olmuş birçok insan, hepatit (karaciğer iltihabı), siroz (ağır karaciğer hastalığı) veya karaciğer kanseri (hepatoselüler karsinom) geliştirene kadar on yıllar sonra semptomlar yaşamazlar). ABD’de her yıl yaklaşık 22.000 yeni hepatit B enfeksiyonu meydana gelmekte ve yaklaşık 2.000 kişi bu enfeksiyonlardan ölmektedir.  

Hepatit B virüsü bulaşmış bir kişiden alınan kan, virüsle ağır şekilde kontamine olur. Sonuç olarak, hepatit B’ye yakalanmanın en olası yolu kanla temastır. Enfeksiyon kapmış birinin kanıyla (el bezlerinin, diş fırçalarının veya tıraş bıçaklarının paylaşılması) rastgele temas bile enfeksiyona neden olabilir.

Sağlık çalışanlarının, damardan uyuşturucu kullananlar ve virüs bulaşmış annelerin yeni doğan bebekleri gibi hastalığa yakalanma riski yüksek. Cinsel temas da insanları enfeksiyona maruz bırakabilir. Virüs ayrıca tükürükte düşük seviyelerde bulunur.

Hastalık rastgele temas yoluyla bulaşabileceğinden ve bir milyon ila 2 milyon insanın yaklaşık dörtte üçü hepatit B virüsü ile kronik olarak enfekte olduğundan (birçoğu buna sahip olduğunu bilmiyor), kontrol edilmesi zor olmuştur.  Orijinal strateji (1980’lerin başında başladı) yalnızca en yüksek risk altındakileri (örneğin, sağlık çalışanları, diyaliz hastaları ve damar içi uyuşturucu kullanıcıları) aşılamaktı. Ancak hastalık yüksek risk grubunda olmayanlara da bulaşabileceğinden bu aşı stratejisi işe yaramadı. ABDde hepatit B virüsü hastalığının insidansı, aşı ilk kez kullanıldıktan 10 yıl sonra değişmedi! Bu nedenle aşı stratejisi değişti. 1991 yılından başlayarak, tüm bebeklerin ve küçük çocukların hepatit B aşısı olmaları önerildi. Sonuç olarak, ABD’de hepatit B virüsü enfeksiyonlarının insidansı azalmaya başlamıştır. Gerçekten de, bu strateji, 19 yaşından küçük çocuklarda hastalığı neredeyse tamamen ortadan kaldırmıştır. Buna bağlı kalırsak, bir veya iki nesil içinde bu yıkıcı hastalığı nihayet ortadan kaldırma şansımız var.

Hepatit B’li kişilerin kanında büyük miktarlarda hepatit B virüsü bulunur; aslında, enfekte bir kişiden alınan bir mililitre (bir çay kaşığının beşte biri) kanında bir milyar kadar bulaşıcı virüs bulunabilir. Bu nedenle, hepatit B virüsü, damardan ilaç kullanımı, dövme veya enfekte kişilerle cinsel ilişki gibi kanla temasa neden olabilecek faaliyetler sırasında enfekte kişilerin kanında bulaşır. Bununla birlikte, el bezleri, diş fırçaları veya tıraş bıçaklarını paylaşmak gibi daha rahat temas yoluyla da hepatit B virüsünü yakalamak mümkündür. Bu vakaların her birinde, görünmeyen miktarlarda kan, enfeksiyona neden olacak kadar viral partikül içerebilir. Ayrıca, enfekte olan birçok kişi, enfekte olduğunu bilmediğinden, hepatit B virüsü ile enfekte olma şansını önlemek çok zordur.

• Dünya çapında iki milyar insan veya her üç kişiden biri hepatit B ile enfekte olmuştur. Bunların yaklaşık 300 milyonu kronik hepatit B ile yaşıyor. Bu, dünyadaki her 26 kişiden yaklaşık 1’inin kronik hepatit B enfeksiyonu ile yaşadığı anlamına geliyor.
• Her yıl dünya çapında yaklaşık 900.000 kişi hepatit B’den ölmekte ve bu ölümlerin yaklaşık 2.000’i ABD’de meydana gelmektedir.
• Hepatit B kan yoluyla bulaşır ve HIV’den 100 kat daha bulaşıcıdır. Tahminen bir milyar bulaşıcı virüs, enfekte bir kişinin bir çay kaşığı kanının beşte birinde bulunur, bu nedenle paylaşılan bir diş fırçası gibi çok küçük bir miktara maruz kalmak bile enfeksiyona neden olabilir.
• Hepatit B’ye bazen “sessiz salgın” denir çünkü enfekte olan çoğu insan herhangi bir semptom yaşamaz.
• Karaciğer kanseri, 2020 yılında ABD’deki kanser ölümlerinin yaklaşık %5’inden sorumluydu.
• Karaciğer kanserlerinin neredeyse yarısı, hepatit B ile kronik enfeksiyondan kaynaklanır.
• DSÖ, hepatit B aşısının tüm ülkelerin bağışıklama programlarına dahil edilmesini önermektedir; 2019’da dünya genelinde doğan 10 bebekten 8’inden fazlası üç doz hepatit B aşısı aldı.

Aşı

İnsanlar, virüsün yüzeyinde bulunan bir proteine ​​​​bağışıklık tepkisi vererek hepatit B virüsü enfeksiyonuna karşı korunur. Hepatit B virüsü karaciğerde büyüdüğünde, bu yüzey proteininden fazla miktarda yapılır. Hepatit B aşısı, virüsün yüzey proteini (“yüzey protein geni”) yapan kısmının alınarak maya hücrelerine yerleştirilmesiyle yapılır. Maya hücreleri daha sonra, aşı yapmak için kullanılan proteinin birçok kopyasını üretir. Aşıdaki yüzey proteini çocuklara verildiğinde, bağışıklık sistemleri, hepatit B virüsü ile enfeksiyona karşı koruma sağlayan bir bağışıklık tepkisi oluşturur.

İlk hepatit B aşısı, 1980’lerde hepatit B virüsü ile enfekte olmuş insanlardan kan alınarak ve yüzey proteinini bulaşıcı virüsten ayırarak veya saflaştırarak yapıldı. Kan kullanıldığı için, aşının HIV gibi kanda bulunabilecek diğer virüslerle kontamine olma riski vardı. HIV ile kontaminasyon, erken kan kaynaklı hepatit B aşısının teorik bir riski olmasına rağmen, hiç kimse hepatit B aşısından HIV kapmamıştır. Bunun nedeni, aşı yapmak için kullanılan kanın, olası bulaşıcı virüsleri etkisiz hale getiren bir dizi kimyasal işleme tabi tutulmasıdır. Günümüzde yüzey proteini laboratuvarda üretildiği için aşının diğer virüslerle bulaşma riski yoktur.

Video: Hepatit B aşısının her iki versiyonunun da nasıl yapıldığı hakkında daha fazla bilgi

Son derece nadir fakat ciddi bir yan etkisi vardır. Her 600.000 doz hepatit B aşısından yaklaşık 1’i, ağızda şişme, nefes almada zorluk, düşük tansiyon veya şok gibi semptomlarla anafilaksi adı verilen ciddi bir alerjik reaksiyona neden olur. Anafilaksi genellikle aşıyı aldıktan sonra 15 dakika içinde ortaya çıkar. Anafilaksi tedavi edilebilmesine rağmen oldukça korkutucudur. İnsanlar aşıyı aldıktan sonra yaklaşık 15 dakika doktorun ofisinde kalmalıdır. Hepatit B aşısı maya hücrelerinde yapılsa da, hiç kimsenin hepatit B aşısının içerdiği maya proteinlerine alerjisi olduğu gösterilmemiştir.

Human (İnsan) Papillomavirüsü (HPV) Aşısı

İnsan papilloma virüsü (HPV), cildi, genital ve anal bölgeleri ve serviksin astarını enfekte edebilen bir virüstür. Birçok farklı papilloma virüsü türü vardır (yaklaşık 100). Bazı papillomavirüs türleri ciltte siğillere neden olur; bazı türleri anal ve genital bölgede siğillere, bazı türleri ise rahim ağzı kanserine neden olur.

Birçok farklı HPV tipi rahim ağzı kanserine neden olur. Her 10 rahim ağzı kanseri vakasının yaklaşık 7’sini oluşturan iki tip (16 ve 18) en yaygın olanıdır. Benzer şekilde, birçok HPV türü anal ve genital siğillere neden olur, ancak her 10 vakanın yaklaşık 9’unu sadece iki tip (6 ve 11) oluşturur. (bkz. İnfografik)

GARDASIL olarak bilinen HPV aşısı, insanlarda hastalığa neden olan dokuz HPV tipine karşı koruma sağlar: HPV 6, 11, 16, 18, 31, 33, 45, 52 ve 58.

Diğer virüsler de kansere neden olabilir. Örneğin, hepatit B virüsü karaciğer kanserine neden olabilir; AIDS virüsü sarkoma (cilt ve yumuşak doku kanseri) neden olabilir ve Epstein-Barr virüsü (‘mono’ya neden olan virüs) baş ve boyun ve bağışıklık sistemi kanserlerine neden olabilir. Bu kanser türleri başka şeylerden de kaynaklanabilir. Örneğin, alkol karaciğer kanserine neden olabilir; güneş cilt kanserine neden olabilir ve zehirler bağışıklık sistemi kanserine neden olabilir.

Rahim ağzı kanseri, neredeyse tüm vakaların HPV’den kaynaklanması bakımından benzersizdir. Bazı durumlarda, HPV tanımlanmaz. Bu vakaların bazılarına muhtemelen hala HPV neden oluyor, ancak test hassasiyeti veya yanlış sonuçlar nedeniyle virüs tespit edilmiyor. Diğer durumlarda, kanser yanlış teşhis edilmiş olabilir (yani, metastaz yapmış veya yakındaki bir doku tipine ait) veya serviksi kaplayan skuamöz epitel hücreleri yerine lokal bezlerle ilişkili adenokarsinom adı verilen bir kanser türü olabilir.

HPV, dünyada en yaygın cinsel yolla bulaşan hastalıktır. Yirmi milyon Amerikalı şu anda HPV ile enfekte ve her yıl yaklaşık 13 milyon Amerikalı enfekte oluyor. HPV ile yeni enfekte olanların yarısı 15 ila 24 yaş arasındadır.

Çoğu HPV enfeksiyonu tipik olarak kendi kendine iyilşse de bazıları kalıcıdır. ABD’de her yıl:

• Yaklaşık 34.000 HPV ile ilişkili kanser oluşur:
  • Bunların 20.000’den fazlası kadınlarda
  • 14.000’i erkeklerde
• HPV enfeksiyonlarının neden olduğu en yaygın kanser türleri rahim ağzı kanseri ve baş boyun kanserleridir:
  • Yılda yaklaşık 10.800 rahim ağzı kanseri vakası ve 4.000 ölüm meydana gelmektedir.
  • Yaklaşık 10.700 erkek ve 2.200 kadına baş ve boyun kanseri teşhisi konuyor
• Bebekler, HPV ile enfekte olmuş bir annenin doğum kanalından geçtiklerinde de enfekte olabilirler. Bu çocukların bazıları, nefes borularında zaman zaman ölümcül olan uzun süreli bir enfeksiyon geliştirmeye devam ediyor. Bu hastalığa tekrarlayan solunumsal papillomatoz denir.

HPV bir kişiden diğerine genital temas yoluyla bulaşır. Bu en sık cinsel ilişki sırasında ortaya çıksa da, oral veya anal seks sırasında veya cinsel ilişki olmadığında genital-genital temas yoluyla da ortaya çıkabilir.

HPV enfeksiyonları benzersizdir. İlk olarak, çoğu insan enfekte olduklarını asla bilmez. Virüse maruz kaldıktan birkaç gün sonra semptomların ortaya çıktığı soğuk algınlığının aksine, HPV enfeksiyonları tipik olarak semptomatik değildir. İkincisi, HPV enfeksiyonları uzun süre devam edebilir. Ortalama enfeksiyon süresi yaklaşık sekiz aydır; ancak yaklaşık her 10 kadından 1’inde enfeksiyon iki yıldan uzun sürer. Bu kadın grubunda serviks kanseri gelişme riski yüksektir. Rahim ağzı kanseri genellikle ilk enfeksiyondan 20 yıl sonrasına kadar ortaya çıkmaz.

Bazen insanlara HPV bulaşabilir ve bunu bilmeyebilirler, bu nedenle HPV’den kaçınmak zor olabilir. HPV ile genital enfeksiyondan kaçınmanın en iyi yolu, uzak durmaktır. Ayrıca HPV ile enfekte olmayan yalnızca bir kişiyle cinsel ilişkiye girerek HPV kapma şansınızı azaltabilirsiniz. Prezervatifler HPV kapma şansını da azaltabilse de, enfeksiyonun yayılmasını önlemek için her zaman işe yaramazlar. Yoksunluk dışında, bu önlemlerin hiçbiri bir kişiyi enfekte olmaktan veya bu enfeksiyonun yayılmasını önleyemediğinden, bir aşının geliştirilmesi, gelecek nesillerin HPV’nin neden olduğu yıkımı yaşamasını önlemek için önemli bir araçtı.

Sadece rutin Pap testi yaptırılarak rahim ağzı kanserinden kaçınılabilir mi?

Hayır. Bir zamanlar rahim ağzı kanseri ABD’de kanserin en yaygın nedeniydi. Bir test bunu değiştirdi: Papanicolaou (Pap) testi. Pap testi, serviksin açıklığından hücreler kazınarak ve kanserin erken gelişimiyle uyumlu değişiklikler gösterip göstermediklerini görmek için mikroskop altında incelenerek gerçekleştirilir. Tipik olarak, HPV ile enfeksiyondan serviks kanseri gelişimine kadar geçen süre yaklaşık 15-20 yıldır. Bu nedenle HPV enfeksiyonlarının çoğu gençlerde ve genç erişkinlerde ortaya çıksa da rahim ağzı kanseri 40’lı ve 50’li yaşlardaki kadınlarda daha sık görülür.

Pap testi, mevcut en etkili kanser tarama testlerinden biridir ve ABD’de rahim ağzı kanseri insidansını önemli ölçüde azaltmıştır. Ancak test mükemmel değil ve tüm kadınlar gerektiği kadar sık ​​test olmuyor. Diğer taraftan, HPV’ye karşı aşılanmış olsanız bile, yine de Pap testi yaptırmanız önerilir.

HPV enfeksiyonları tedavi edilemez; ancak HPV semptomları en azından bir dereceye kadar tedavi edilebilir. Örneğin, genital siğiller ilaçlarla tedavi edilebilir veya cerrahi olarak çıkarılabilir; ancak bunlar geri gelebilir ve hasta hala HPV ile enfekte olabilir ve bu nedenle enfeksiyonu yine de iletebilir.

HPV aşısı, virüsün yüzeyinde bulunan bir protein kullanılarak yapılır. Protein laboratuarda maya hücrelerinde yetiştirilir. Protein bir kez üretildiğinde, HPV virüsü gibi görünmek için katlanır; ancak daha da önemlisi HPV genetik materyali içermediği için kendini çoğaltamaz veya hastalığa neden olamaz. Aşı, dokuz farklı HPV tipinden elde edilen yüzey proteininden oluşur. 9 ila 12 yaş arasındaki tüm ergenlerin HPV aşısı olmasını önerilmektedir. Aşı, 15 yaşından önce başlanmışsa, 6 ila 12 ay arayla iki doz olarak verilir. 15 yaş ve üstü ve bağışıklık sistemi zayıf olan her yaştaki gençler için üç doz önerilir. İkinci doz, birinciden bir ila iki ay sonra ve üçüncü doz, birinciden altı ay sonra yapılmalıdır. HPV aşısı, 45 yaşına kadar olan kişilerde kullanım için lisanslanmıştır. (Bu konuda daha çok bilgi için: Video)

HPV aşısı ilk olarak 9 ila 26 yaşları arasındaki yaklaşık 30.000 kız ve genç kadın üzerinde çalışılmıştır. Çalışmalar, aşının 10 HPV enfeksiyonundan 9’unu önlediğini ve kalıcı enfeksiyonları ve rahim ağzı kanserini öngören Pap smear değişikliklerini önlemede tamamen etkili olduğunu belirledi. Daha sonraki çalışmalar, HPV aşısının erkeklerde HPV enfeksiyonunu, anal ve genital siğilleri ve anal kanseri önlediğini gösterdi.

HPV aşısı yalnızca virüsten alınan yüzey proteini kullanılarak yapıldığından HPV’ye neden olamaz ve dolayısıyla rahim ağzı kanserine neden olamaz.

Grip (İnfluenza) Aşısı

ABD’de her yıl grip binlerce ila on binlerce insanı, dünyada ise yaklaşık 300-500 bin kişiyi öldürür. Gribin ne kadar yıkıcı olabileceğinin muhtemelen en iyi örneği 1918’deki grip (İspanyol Gribi) salgınıydı: dünya çapındaki bu salgın, tek bir grip mevsiminde 50 ila 100 milyon insanı öldürdü.

Bilgi grafiğinin tam boyutlu görüntüsünü görmek için buraya tıklayın.

Yaygın olarak grip olarak bilinen grip, trakea (soluk borusu) veya bronşları (solunum tüpleri) enfekte eden bir virüstür. Belirtiler aniden ortaya çıkar ve yüksek ateş, titreme, şiddetli kas ağrıları ve baş ağrısını içerir. Titremelerin başlangıcı genellikle o kadar dramatiktir ki birçok insan tam olarak başladığı saati hatırlayacaktır. Virüs ayrıca burun akıntısı ve haftalarca sürebilen öksürüğe neden olur. Grip komplikasyonları arasında şiddetli ve bazen ölümcül olan pnömoni de yer alır.

Bazı hastalıklar sadece insanlarda bulunur; ancak grip, özellikle aşağıdakiler olmak üzere birçok hayvan türünü enfekte edebilir: 

• Tavuk ve hindi gibi kuşlar ve kümes hayvanları
• Ördekler gibi su kuşları
• domuzlar
• Atlar
• köpekler
• kediler
• Foklar ve balinalar gibi deniz memelileri

Hayvanlara aynı anda farklı grip türleri bulaştığında yeni bir tür ortaya çıkabilir. Yeni tip insanları enfekte edebiliyorsa, bir kişiden diğerine kolayca geçebilir ve hastalığa neden olursa, bir pandemi veya dünya çapında salgın meydana gelebilir.

Grip salgınları her yıl meydana gelir. Bir salgın tüm insanları etkilemez çünkü birçok insanın en azından bir miktar bağışıklığı vardır. Öte yandan, yeni suşlar ortaya çıktığında, insanların bağışıklığı yoktur ve bu nedenle hemen hemen herkes duyarlıdır. 

Grip salgınları her yüzyılda yaklaşık 3 kez ortaya çıkar. Pandemiler 1889, 1900, 1918, 1957, 1968 ve 2009’da meydana geldi. 1957 ve 1968’deki pandemilerin her biri dört ila altı milyon can aldı, ancak 1918’deki pandemi en yıkıcı olanıydı. Bu salgın sırasında “İspanyol gribi” olarak bilinen grip türünden 50 ila 100 milyon insan öldü.

Sonbahar 1968 salgını sırasında grip gelmeden önce bir aşı yapmakla ilgili bu video klibi izleyin. Klip, ödüllü belgesel Hilleman: Dünya Çocuklarını Kurtarmak İçin Tehlikeli Bir Görev‘den alınmıştır.

Aşağıda listelenen aşıların tümü, geçen yıl ABD’de veya Güney yarımkürede dolaşan dört influenza suşu içerir.

Birkaç farklı grip aşısı türü mevcuttur:

• Bir tür grip aşısı, tavuk yumurtalarında influenza virüslerinin çoğaltılması, saflaştırılması ve bir kimyasal (formaldehit) ile tamamen inaktve edilmesiyle yapılır. Tarihsel olarak, bu grip aşısı kas içine uygulandı. Bununla birlikte, 18 ila 64 yaş arasındaki yetişkinler için mevcut olan aşının daha yeni bir versiyonu cilde uygulanır. Yeni versiyonda çok daha küçük iğne kullanıldığı için iğneden endişe duyan yetişkinler için tercih edilebilir.
• Biri rekombinant DNA teknolojisi kullanılarak yapılır ve influenza virüsünün yüzeyinde bulunan hemaglutinin adı verilen bir protein içerir. 
• Bunlardan biri, yumurta yerine memeli hücrelerinde (köpek böbrek hücreleri) influenza virüslerinin büyütülmesi ve formaldehit ile öldürülmesiyle yapılır.
• İnfluenza aşısının intranazal (burun içi) versiyonu, influenza virüsünün dört suşunun canlı zayıflatılmış versiyonlarını içerir ve 2 ile 49 yaş arasındaki kişilere verilebilir.

Grip aşısı, çoğu yıl farklı bir aşı yapıldığı için olağandışıdır. Toplumda dolaşan influenza virüsünün türleri genellikle bir mevsimden diğerine farklılık gösterdiğinden, aşı bu farklı türlere karşı en iyi şekilde korunmak için değiştirilmelidir. ABD’de her yıl, CDC ve FDA, hangi influenza suşlarının dolaşımda olduğunu belirler ve o mevsimde yapılan tüm influenza aşılarının dolaşımdaki suşlara karşı koruma sağladığından emin olurnmalıdır. Bu nedenle grip aşısı muhtemelen yapılması en zor aşıdır.

Japon Ensefalit Virüsü (JEV) Aşısı

Sivrisinek kaynaklı virüs, Japon ensefalit virüsü (JEV), sadece Japonya’da görülmez. JEV, Uzak Doğu’nun birçok bölgesinde, özellikle kırsal alanlarda da görülür. Ancak ABD, Uzak Doğu’ya seyahat eden herkese JEV aşısını önermemektedir. Bunun yerine, yer, kalış süresi, yılın zamanı, planlanan faaliyetler ve planlanan konaklama gibi seyahat yönlerine göre aşı önerilir.

Japon ensefalit virüsü (JEV), ensefalite (beyin iltihabı) neden olan ve sarı humma virüsü gibi sivrisinek ısırığı ile bulaşan bir virüstür. Hastalık insandan insana bulaşmaz. JEV virüsü bulaşmış çoğu insanda herhangi bir semptom görülmez. Semptomlar ortaya çıkarsa, ısırmadan yaklaşık bir ila iki hafta sonra başlarlar. Etkilenen kişilerde ateş, baş ağrısı, boyun tutulması, mide bulantısı veya kusma olabilir. Bazı insanlar ayrıca ensefalit adı verilen beyin şişmesi yaşayacaktır. Ensefalit gelişen her dört kişiden biri ölebilir. Hayatta kalanların yaklaşık yarısı, beyin hasarı gibi kalıcı bir sakatlığa sahip olabilir. JEV, dünyadaki ensefalitin en yaygın nedenidir.

JEV bir sivrisinek ısırığı ile bulaşır. Neyse ki, JEV’i yakalama riski çok düşüktür. 1993 ile 2017 yılları arasındaki 24 yıllık dönemde, ABD’den Uzak Doğu’ya seyahat eden sadece 12 kişi JEV’e yakalandı. Enfekte olanların çoğu, sahada bulunan ABD ordusunun üyeleriydi.

ABD’de şu anda mevcut olan tek JEV aşısı, 2 aylık ve daha büyük kişilerde kullanım için lisanslanmıştır. 

IXIARO adı verilen bu aşı 2009 yılında yetişkinler için ve 2013 yılında 2 aylık ve daha büyük çocuklar için ruhsat almıştır. Aşı, virüsün laboratuvarda hücrelerde çoğaltılması ve ardından saflaştırılması ve bir kimyasalla inaktive edilmesiyle yapılır. Virüs inaktif olduğu için aşı muhtemelen JEV’ye neden olamaz. IXIARO ilk dozdan 28 gün sonra ikinci doz olmak üzere iki doz halinde verilir. 2 yaşından küçük çocuklar normal dozun sadece yarısını alırlar. 18-65 yaş arası yetişkinler, ilk dozdan 7 gün sonra ikinci dozu alabilirler. Son doz seyahatten en az 1 hafta önce verilmelidir. Aşı serisinin tamamlanması yaklaşık bir ay ve koruyucu antikorların geliştirilmesi yaklaşık bir hafta sürdüğü için, seyahatinizden önce korunmak için yeterli zamanınız olduğundan emin olmak için önceden plan yapmalısınız. Dolaysıyla, JEV bulaşma mevsimi boyunca yüksek riskli bölgelere seyahat eden ve aşağıdaki özelliklere sahip kişiler için JEV aşısı önerilir.

Kızamık, Kabakulak ve Kızamıkçık (MMR) Aşısı

Kızamık, kabakulak ve kızamıkçık geçmişte yaygın hastalığa neden olan viral enfeksiyonlardır. Her hastalığı önlemek için aşılar ilk olarak 1960’larda geliştirildi ve daha sonra 1970’lerde MMR aşısını oluşturmak için birleştirildi (bkz. İnfografik).

1991 yılında Philadelphia şehri bir kızamık salgınının pençesindeydi. Salgının merkezinde kendileri ve çocukları için aşıları reddeden iki dini grup vardı. Kızamıklı çocuklarda yüksek ateş gelişti; yüzde başlayan ve vücudun geri kalanına yayılan kırmızı, kabarık döküntü; ve “pembe göz” Bazıları için hastalık çok daha kötüleşti. Bu kilise gruplarındaki altı çocuk ve çevredeki topluluktaki üç çocuk kızamıktan öldü.

2000 yılına gelindiğinde, aşının etkin kullanımı nedeniyle kızamık, ABD’den esasen elimine edildi. Bununla birlikte, 2019’da CDC yaklaşık 1.300 vaka bildirildi. Bunlardan 128 kişi hastaneye kaldırıldı ve 61 kişi zatürre ve ensefalit (beyin iltihabı) dahil olmak üzere komplikasyon yaşadı. Bu, neredeyse 30 yıl içinde meydana gelen en büyük ABD salgınıydı. Nedeni: Koronavirüs pandemsi ve bazı ebeveynler çocuklarına aşı yaptırmamayı tercih ediyorlardı.

Kızamık, bir virüsün neden olduğu bir hastalıktır. Kızamık hastaları aşağıdakilerden bazılarına veya tümüne sahip olabilir:

• Yavaş yavaş 103°-105° Fahrenheit’e yükselen ateş
• Öksürük, burun akıntısı, pembe göz
• Ağız içinde kabarık, mavimsi beyaz lekeler
• Ortada yükselen kırmızı lekelerden oluşan bir döküntü. Döküntü saç çizgisinden başlar ve vücudun geri kalanı üzerinde aşağı ve dışa doğru inmeden önce yüz ve boyuna doğru hareket eder.
• İshal
• iştahsızlık

(Video: kızamık, semptomları, komplikasyonları, nasıl yayılır?)

Enfekte bir kişi öksürdüğünde veya hapşırdığında, küçük solunum damlacıklarında kızamık virüsleri yayılır. Duyarlı bir kişi bu damlacıkları solursa veya enfekte bir yüzeye dokunursa ve sonra elini ağzına veya burnuna sokarsa, kızamık olma olasılığı yüksektir.

Kızamık en bulaşıcı hastalıklardan biridir. Aslında, 100 hassas kişi, enfekte biriyle bir odada beraber bulunursa, 90’ının kızamık hastalığına yakalanması muhtemeldir. Ayrıca, kızamık geçirmemiş biri, enfekte bir kişi gittikten iki saat sonra asansöre veya başka küçük bir alana girerse, yine de kızamığa “yakalanabilir”.

Kızamığa yakalanan her 10 kişiden yaklaşık 3’ü aşağıdaki gibi komplikasyonlar geliştirecektir:

• Kulak enfeksiyonu
• Zatürre
• Ensefalit (beynin şişmesi)
• Subakut sklerozan panensefalit (ilerleyici nörolojik bozulma ve erken ölüm ile karakterize bir hastalık)
• Hemorajik kızamık – nöbetler, deliryum, nefes almada zorluk ve cilt altında kanamayı içerir
• pıhtılaşma bozukluğu
• Ölüm

Kızamık bulaşmış hamile kadınlar düşük yapabilir, erken doğum yapabilir veya düşük doğum ağırlıklı bir bebeğe sahip olabilir. Bağışıklığı baskılanmış kişiler, uzun süreli ve şiddetli hastalığa yakalanma riski altındadır.

Kabakulak

Kabakulak aşısından önce, çocuklarda en sık görülen menenjit (beyin ve omurilik zarının şişmesi) nedeni kabakulaktı. Hemen hemen tüm çocuklar menenjitten kurtuldu, ancak bazılarında kalıcı sağırlık kaldı. Aslında, bir aşı bulunmadan önce, kabakulak ABD’de sonradan olan sağırlığın en yaygın nedeniydi. Aşı araştırmacısı Maurice Hilleman, 5 yaşındaki kızı Jeryl Lynn kabakulak hastalığına yakalandığında ve ondan kabakulak virüsü izole ettiğinde bu aşıyı geliştirildi. Bu nedenle virüsün aşı suşu “Jeryl Lynn suşu” olarak anılır. (Video: Dr. Hilleman’ın kabakulak aşısı geliştirme çabaları hakkında daha fazla bilgi)

Kabakulak, genellikle kulağın hemen altında tükürük veya parotis bezlerinde şişmeye neden olan ve yaklaşık yedi ila 10 gün süren viral bir hastalıktır. Şişlik yüzün bir veya iki tarafında meydana gelebilir ve enfekte kişilerde sincap benzeri bir görünüme neden olabilir. Buna kas ağrıları, yorgunluk, iştahsızlık, baş ağrısı ve düşük dereceli ateş eşlik edebilir.

Birçok kabakulak enfeksiyonu hafif olsa da, hepsi değildir. Kabakulak testisleri enfekte edebilir ve her 3 enfekte erkekten 1’inde orşit olarak bilinen bir hastalığa neden olabilir. Orşitli bazı erkeklerin enfeksiyon çözüldükten sonra kısır olduğu bulundu. Ek olarak, hamilelik sırasında kabakulak enfeksiyonu bazen doğmamış çocuğun ölümüyle sonuçlanır.

Kızamıkçık

Kızamıkçık aşısından önce, kızamıkçık bulaşmış çocukların yüzünde hafif, hafif bir kızarıklık oluşurdu. Bazı çocuklarda kulağın arkasındaki lenf bezlerinin şişmesi de gelişebilir. Kızamıkçık, çocukluk çağının hafif bir enfeksiyonuydu. Ancak 1941’de Avustralyalı bir göz doktoru ilginç bir gözlem yaptı. Birçok çocuğun bir kızamıkçık salgını sonrasında doğuştan katarakt ve körlükle doğduğunu keşfetti. Bu, kızamıkçık gelişmekte olan fetüse kalıcı olarak zarar verebileceğinin kanıtıydı.

Kızamıkçık, Alman kızamığı olarak da bilinen viral bir enfeksiyondur. Çocukların kızamıkçık enfeksiyonu, yüzde hafif bir kızarıklığa, kulak arkasındaki bezlerin şişmesine, bazen küçük eklemlerin (el eklemleri gibi) kısa süreli şişmesine ve düşük dereceli ateşe neden olur. Çocuklar hemen hemen her zaman kızamıkçık enfeksiyonundan sonuç almadan iyileşirler.

Ancak kızamıkçık her zaman hafif bir enfeksiyon değildir. Kızamıkçık aşısından önce, kızamıkçık virüsünün doğmamış çocuğu enfekte etme kapasitesi nedeniyle her yıl 20.000 kadar bebek kusurlu olarak doğuyordu. Aslında, hamileliğin ilk üç ayında kızamıkçık bulaşmış 100 kadından 85’i kalıcı olarak zarar görmüş bebeklere sahipti. Kızamıkçık virüsü, anneleri hamileliğin erken döneminde enfekte olan bebeklerde körlüğe, sağırlığa, kalp kusurlarına veya zihinsel bozukluklara neden olabilir.

Bilim adamlarının hamilelik sırasında kadınları kızamıkçık enfeksiyonundan korumakta ne kadar kararlı olduklarını görmek için Stanley Plotkin: Kızamıkçık Aşısı Yapmak için Fetal Hücrelerin Kullanımına Öncülük eden bu kısa filmi izleyin.

Kızamıkçık tipik olarak ciddi bir çocukluk hastalığı olmasa da, hamile kadınlara bulaştığında ölümcül olabilir. Aşıdan önce, her yıl yaklaşık 20.000 bebek, anneleri hamilelik sırasında enfekte olduğunda zarar gördü. Bu nedenle kızamıkçık partileri çocuk doktorları tarafından genç kızların hamile kalabilecek yaşta olmadan önce maruz kalmalarını sağlamak için önerildi. Bugün, bir aşının bulunmasıyla, doktorlar ve ebeveynler, çocukların bu hastalıklara karşı mümkün olan en güvenli şekilde bağışık hale geldiklerinden emin olabilirler.

MMR aşısı, üç viral enfeksiyona karşı koruma sağlayan aşılar içerir: kızamık, kabakulak ve kızamıkçık. MMR aşısı, ilk doz 12 ila 15 aylıkken ve ikincisi 4 ila 6 yaşlarında olmak üzere iki dozluk bir dizi olarak verilir.

Dr. Paul Offit ile Aşılar Hakkında Konuşmak serisinin bir parçası olan bu kısa videoda Dr. Offit’in MMR aşısının güvenliği hakkında konuşmasını izleyin.

Kızamık, kabakulak ve kızamıkçıktan korunmanın tek yolu MMR aşısı olmakla birlikte, bu bölümde her bir aşı bileşeni ayrı ayrı anlatılmaktadır.

Kızamık aşısı

Kızamık aşısı, doğal kızamık virüsünün canlı, “zayıflamış” bir şeklidir. Bazı aşıları yapmak için virüsler “hücre kültürü adaptasyonu” adı verilen bir süreçle “zayıflatılır” (bkz. Aşılar Nasıl Yapılır?). “Hücre kültürü adaptasyonu” ile doğal kızamık virüsü vücuda enjekte edildikten sonra çok farklı davranacak şekilde değiştirilir.

Doğal kızamık virüsü normalde boğazın arkasını, cildi veya akciğerleri kaplayan hücrelerde çoğalır. Hücreler, cilt, kalp, kaslar ve akciğerler gibi vücudun tüm farklı bölümlerinin yapı taşlarıdır. Doğal kızamık virüsü kendini binlerce kez çoğaltır, sıklıkla ciddi hastalıklara neden olur ve değişmeden bir sonraki kişiye geçer.

Ancak “hücre kültürü adaptasyonu” süreci bunların hepsini değiştirir. Doğal kızamık virüsü ilk olarak kızamık bulaşmış birinden alınmıştır. Virüs daha sonra civciv embriyolarından alınan hücrelerde “yetiştirilir”. Virüsü civciv embriyo hücrelerinde çoağltılarak (pasajlama), insan hücrelerinde giderek daha az çoğalabilir hale getirilir. Bunun nedeni, kızamık virüsüne kendini nasıl çoğaltacağını söyleyen genlerin değişmiş olmasıdır. Şimdi virüs kendini çok kötü bir şekilde yeniden yaratmış olur.

Bu aşı virüsü (şu anda doğal virüsün değiştirilmiş bir formu) vücuda geri konduğunda, çok zayıf çoğalır (çünkü civciv çıkaracak yumurtalara dapte olmuştu!). Doğal kızamık virüsü, doğal enfeksiyon sırasında kendini binlerce kez çoğalırken, kızamık aşısı virüsü muhtemelen 20 kattan daha az çoğalır. Bu nedenle doğal kızamık virüsü hastalığa neden olur, ancak kızamık aşısı virüsü hastalık yapmaz. Ancak kızamık aşısı virüsü kendini biraz çoğalttığı için kızamığa karşı ömür boyu süren bir bağışıklık oluşturur (Aşıların nasıl çalıştığını görün).

Kızamık aşısının etkinliği çarpıcı olmuştur. ABD’de ilk kızamık aşısı bulunmadan önce (yani 1963’ten önce), 3-4 milyon kişiye kızamık teşhisi konurdu ve her yıl yaklaşık 48.000 kişi hastanelere kaldırılır ve yaklaşık 500 kişi ölürdü.

2012 yılında, CDC’ye 55 kızamık vakası bildirilmiştir. Bununla birlikte, MMR aşısının kullanımındaki azalmalar giderek daha büyük salgınlara yol açmıştır. Örneğin, 2011 yılında salgınlar yaklaşık 220 kızamık vakasına yol açtı. Ve 2014’te 600’den fazla vaka bildirildi. 2019’da AB’de, CDC’ye bildirilen yaklaşık 1.300 vaka ile neredeyse son 30 yılın en büyük kızamık salgınını yaşadı. Bu salgınlar, kritik sayıda ebeveynin çocuklarını aşılamamayı seçmesi nedeniyle meydana geldi.

Kızamık aşısı civciv embriyolarında yapıldığından, bir zamanlar yumurta alerjisi olan çocuklara MMR aşısı yapılmaması gerektiği düşünülürdü. Bu artık geçerli değil. Araştırmalar, şiddetli yumurta alerjisi olan çocukların bile MMR aşısını kullanabileceklerini gösterdi.

Nadiren kızamık-kabakulak-kızamıkçık (MMR) aşısı da vücutta dolaşan trombosit sayısında kısa süreli azalmaya neden olabilir. Trombositler, örneğin cilt kesildikten sonra kanın pıhtılaşmasına yardımcı olan hücrelerdir. Bu reaksiyon, aşıyı alan ve hiçbir zaman ölümcül olmayan her 24.000 kişiden yaklaşık 1’inde görülür.

Kabakulak aşısı

Kabakulak aşısı virüsü yine “hücre kültürü adaptasyonu” adı verilen bir süreçle “zayıflatılır”(bkz. Aşılar Nasıl Yapılır?). “Hücre kültürü adaptasyonu” ile, doğal kabakulak virüsü vücuda enjekte edildiğinde çok farklı davranacak şekilde değiştirilir.

Doğal kabakulak virüsü normalde tükürük bezlerinin hücrelerinde çoğalır. Hücreler, cilt, kalp, kaslar ve akciğerler gibi vücudun tüm farklı bölümlerinin yapı taşlarıdır. Doğal kabakulak virüsü kendini binlerce kez çoğaltır, ara sıra ciddi hastalıklara neden olur ve değişmeden bir sonraki kişiye geçer.

Ancak “hücre kültürü adaptasyonu” süreci, bunların hepsini değiştirir. Doğal kabakulak virüsü ilk olarak Jeryl Lynn Hilleman adında küçük bir kızdan alındı. Jeryl Lynn, o zamanlar Merck, Sharp & Dohme adlı bir şirketin araştırma laboratuvarlarında çalışan bir bilim adamı olan Dr. Maurice Hilleman’ın 5 yaşındaki kızıydı. Dr. Hilleman daha sonra virüsü yumurtalarda “çoğalttı”. Virüsü tavuk yumurtalarında çoğaltarak, insan hücrelerinde giderek daha az büyüyebilir hale getirdi. Bunun nedeni kabakulak virüsüne kendini nasıl çoğaltacağını söyleyen genlerin değişmiş olmasıdır. Şimdi kabakulak virüsü kendini çok zayıf bir şekilde yeniden çoğaltır.

Dr. Hilleman’ın kabakulak aşısı geliştirme çabaları hakkında daha fazla bilgi edinmek için HILLEMAN : A Perilous Quest to Save the World’s Children’dan bir klip izleyin.

Bu aşı virüsü (şimdi doğal virüsün değiştirilmiş bir formu) diğer çocuklara geri verildiğinde, çok zayıf bir şekilde büyüdü. Doğal kabakulak virüsü enfeksiyon sırasında kendini binlerce kez çoğaltırken, kabakulak aşısı virüsü muhtemelen 20 defadan daha az çoğalır. Bu nedenle doğal kabakulak virüsü hastalığa neden olur, ancak kabakulak aşısı virüsü yapmaz. Ancak kabakulak aşısı virüsü, kendini zayıf çoğalttığı için kabakulak hastalığına karşı ömür boyu sürecek bir bağışıklığı indükler (Aşıların nasıl çalıştığını görün).

Kabakulak aşısı civciv embriyo hücrelerinde yapıldığından, bir zamanlar yumurta alerjisi olan çocuklara MMR aşısı yapılmaması gerektiği düşünülüyordu. Bu artık geçerli değil. Araştırmalar, şiddetli yumurta alerjisi olanların bile ciddi bir sonuç olmaksızın MMR aşısı alabileceğini gösterdi.

Kızamıkçık Aşısı

Kızamık ve kabakulak aşıları gibi, kızamıkçık aşısı da doğal kızamıkçık virüsünün canlı, “zayıflamış” bir şeklidir. Kızamıkçık aşısı virüsü, “hücre kültürü adaptasyonu” adı verilen bir süreçle “zayıflatılır”. (bkz. Aşılar Nasıl Yapılır?). “Hücre kültürü adaptasyonu” ile vücuda enjekte edildiğinde çok farklı davranması için doğal kızamıkçık virüsünü değiştirir.

Doğal kızamıkçık virüsü normalde boğazın arkasını kaplayan hücrelerde büyür. Hücreler, cilt, kalp, kaslar ve akciğerler gibi vücudun tüm farklı bölümlerinin yapı taşlarıdır. Doğal kızamıkçık virüsü kendini binlerce kez çoğaltır, bazen ciddi hastalıklara neden olur ve değişmeden bir sonraki kişiye geçer.

Ancak “hücre kültürü adaptasyonu” süreci bunların hepsini değiştirir. Doğal kızamıkçık virüsü ilk olarak kızamıkçık bulaşmış birinden alındı. Virüs daha sonra insan embriyo fibroblast hücrelerinde “yetiştirildi”. Bu hücreler ilk olarak 1960’ların başlarında İngiltere’de bir gebeliğin elektif olarak sonlandırılmasından elde edildi. Aynı embriyonik hücreler laboratuvarda büyümeye devam etti ve bugün kızamıkçık aşısı yapmak için kullanılıyor. Fibroblast hücreleri, cildi ve diğer bağ dokularını bir arada tutmak için gerekli hücrelerdir.

İnsan embriyosunun fibroblast hücrelerinde kızamıkçık virüsü büyüterek, boğazın arkasını kaplayan insan hücrelerinde veya doğmamış bir çocuğun hücrelerinde giderek daha az büyüyebilir hale geldi. Bunun nedeni kızamıkçık virüsüne kendini nasıl çoğaltacağını söyleyen genlerin değişmiş olmasıdır. Şimdi virüs kendini çok kötü bir şekilde yeniden çağaltır hale sokuldu.

Bu aşı virüsü (şu anda doğal virüsün değiştirilmiş bir formu) diğer çocuklara geri verildiğinde, çok zayıf bir şekilde büyüdü. Doğal kızamıkçık virüsü, doğal enfeksiyon sırasında kendini binlerce kez çoğaltırken, kızamıkçık aşısı virüsü muhtemelen 20’den daha az çoğalmıştır. Bu nedenle doğal kızamıkçık virüsü hastalığa neden olur, ancak kızamıkçık aşısı virüsü yapmaz. Ancak kızamıkçık aşısı virüsü kendini biraz çoğalttığı için kızamıkçık hastalığına karşı ömür boyu süren bağışıklığı indükler (Aşıların nasıl çalıştığını görün).

Kızamıkçık aşısı virüsünün doğal kızamıkçık virüsüne kıyasla ne kadar zayıf olduğuna dair aşağıdaki hikayeden daha iyi bir örnek yoktur: MMR aşısı, hamile kadınlara ilk trimesterlerinde (hamileliğin ilk 3 ayında) yanlışlıkla 1000 kadında uygun dozdan fazla yapılmıştır. Bu annelerden doğan hiçbir çocuk kızamıkçık aşısından etkilenmedi. Öte yandan, ilk üç aylık dönemde doğal kızamıkçık enfeksiyonuna yakalanan 1000 kadından 850’sinin doğum kusurlu çocuğu olacaktı.

Bilim adamlarının hamilelik sırasında kadınları kızamıkçık enfeksiyonundan korumakta ne kadar kararlı olduklarını görmek için Stanley Plotkin: Kızamıkçık Aşısı Yapmak için Fetal Hücrelerin Kullanımına Öncülük eden bu kısa filmi izleyin.

Kızamıkçık aşısı, yalnızca aşıyı alan kişiyi korumak için aşılamanın değil, aynı zamanda bir kişiyi diğerini korumak için aşılamanın da benzersiz bir örneğidir. Kız çocuklarına kızamıkçık aşısı yaparız, böylece yetişkin olarak hamile kalırlarsa doğmamış çocukları kızamıkçık enfeksiyonunun yıkıcı etkilerinden korunurlar. Toplumda kızamıkçık yayılmasını durdurmak için erkek çocuklara da aşı yapıyoruz.

Meningokok (Memenjit) Aşısı

Meningokok, insanoğlunun bildiği en hızlı ve ezici bulaşıcı hastalıklardan biridir. Meningokokların neden olduğu menenjitli 100 kişiden yaklaşık 10 ila 15 kişi enfeksiyondan ölür. Enfekte kişiler kan dolaşımı enfeksiyonu (yani sepsis) olduğunda, ölüm sayısı yaklaşık 10’da 4’e yükselir. Sepsisten ölüm, hastalığın başlangıcından itibaren 12 saat içinde meydana gelebilir. (Bilgi grafiğinin tam boyutlu görüntüsü).

Bir bakteri olan  Neisseria meningitidis , öncelikle 1 yaşından küçük çocukları hedefler. Meningokok bulaşıcı olduğundan, çocuk bakım merkezlerinde ve okullarda salgınlar meydana gelebilir. Liselerde ve üniversite kampüslerinde de vakalar görülür.

Meningokok genellikle menenjite (beyin zarının iltihabı) veya sepsise (kan dolaşımı enfeksiyonu) neden olur. Menenjit belirtileri arasında boyun tutulması, baş ağrısı, ateş ve uyuşukluk bulunur. Meningokokların neden olduğu sepsis belirtileri arasında ateş, şok ve koma bulunur. Hastalık o kadar hızlıdır ki, bir çocuk tamamen iyileşebilir ve sadece birkaç saat içinde komaya girebilir. Bu nedenlerle çocuk bakım merkezlerinde, ilkokullarda veya liselerde meydana gelen meningokok enfeksiyonları toplumda sıklıkla paniğe neden olur. Her yıl ABD’de yaklaşık 350 kişiye meningokok bulaşıyor ve yaklaşık 50 kişi ölür. Meningokok ayrıca zatürree ve artrite neden olabilir.

Meningokok enfeksiyonunun sonuçları, hayatta kalan her 100 kişiden yaklaşık 20’sinde meydana gelir ve şunları içerebilir:

• uzuv amputasyonu
• Cilt aşılama
• İşitme kaybı
• nöbetler
• Böbrek hastalığı
• Zihinsel engelli

Meningokok ile enfekte olan her 100 kişiden yaklaşık 10-15’i hastalıktan ölür. Bağışıklama (yani aşı), meningokokların neden olduğu ölüm ve kalıcı sekel insidansını azaltmanın en etkili yoludur.

Genellikle meningokok enfeksiyonu, enfekte bir kişiyle yakın temastan sonra edinilir. Yakın temas, öpüşmeyi, yiyecek veya içecekleri paylaşmayı veya günde dört saatten fazla aynı evde veya odada (sınıf dahil) kalmayı içerir.

Sigara içmek boğazın astarını bozduğundan, sigara içen kişilerde pnömokok ve meningokok dahil olmak üzere bazı enfeksiyon riski artar. Bu aşı ile önlenebilir hastalıkların her ikisi de menenjite neden olabilir.

İki tip meningokok aşısı mevcuttur. Biri birkaç yıldır mevcuttur ve beş meningokok türünden (A, C, Y ve W-135) dördüne karşı koruma sağlar. Diğer versiyon daha yenidir ve beşinci tip meningokok tip B’ye karşı koruma sağlar.

Meningokok A, C, Y ve W-135 aşısı

Bu meningokok aşısı, pnömokok ve  Haemophilus influenzae  tip b (Hib) için olanlara benzerdir, çünkü hastalığa karşı koruma, bakteriyi kaplayan şekere (veya polisakkarit) karşı antikorlar geliştirdiğinde gerçekleşir. 

Küçük çocukların bağışıklık tepkisi verebilmesi için önce polisakkaritin zararsız bir proteine ​​bağlanması gerekir. (bkz. “Aşılar Nasıl Yapılır?”). Proteine ​​bağlı polisakkarit, “konjuge aşı” olarak bilinir. ABD’de daha önceki aşı yerine yaygın olarak kullanılan üç konjuge meningokok aşısı vardır:

• Menactra  2005’ten beri mevcuttur ve 9 ay ile 55 yaş arasındaki kişilere verilebilir.
• Menveo  2010 yılından beri mevcuttur ve 2 ay ile 55 yaş arasındaki kişilerde kullanılabilir.
• MenQuadfi 2020’den beri mevcuttur ve 2 yaş ve üzeri kişilerde kullanılabilir.

Bu aşıların her birinde, hastalığa neden olan beş farklı meningokok bakterisinden dördünün yüzeyindeki polisakkaritler ayrı ayrı izole edildi ve zararsız bir proteine ​​bağlandı. Dört konjuge polisakkarit daha sonra tek bir dozda birleştirildi ve dört tipin de adını alır: A, C, Y ve W-135 aşısı.

Meningokok B aşısı

Hib ve pnömokok aşılarının yapılması meningokok aşısından daha kolay olmuştur. Hib aşısının yapılması daha kolaydı çünkü çocuklarda (tip b) yaygın olarak ciddi hastalıklara neden olan sadece bir tür Haemophilus influenzae vardır. Pnömokok aşısını yapmak meningokok aşısından daha kolaydı çünkü yaklaşık 90 farklı pnömokok türü olmasına rağmen, çocuklarda hastalığın çoğu 13 tipten kaynaklanıyor. Bu nedenle, pnömokok aşısı, her biri zararsız bir proteine ​​​​bağlı bu 13 farklı polisakkarit türünü içerir.

Yaygın olarak hastalığa neden olan sadece beş farklı meningokok türü (A, B, C, Y ve W-135 tipi) olmasına rağmen, B tipini içeren bir aşı yapmak çok zor olmuştur ve meningokok tip B’nin iki nedeni vardır ve bebeklerde meningokok enfeksiyonlarının üçte biri ve ergenlerde ve yetişkinlerde meningokok enfeksiyonlarının üçte birini B tipi oluşturur. Meningokok tip B’yi önlemek için iki aşı 2015 yılında ergenlerde kullanım için ruhsatlandırılmıştır: Bexsero  ve Trumenba. Bu aşıların her ikisi de bakteri yüzeyinde bulunan polisakkaritler değil proteinler kullanılarak yapılmıştır. Trumenba iki protein, Bexsero dört protein içerir.

Meningokok aşısını kimler yaptırmalıdır?

A, C, Y, W-135 meningokok aşısı aşağıdakiler için önerilir:

• 11 ila 18 yaş arası ergenler ve gençler
• Dalaksız çocuklar ve yetişkinler
• Vücudun enfeksiyonla savaşmasına yardımcı olan, tamamlayıcı proteinler olarak adlandırılan belirli bir serum proteinleri grubuna sahip olmayan çocuklar ve yetişkinler
• Yurtlarda yaşayan üniversite birinci sınıf öğrencileri
• Meningokok türü aşıda bulunanlardan biriyse (tip A, C, Y veya W-135) bir salgın sırasında meningokok bulaşmış birine maruz kalan kişiler
• Aralık ve Haziran ayları arasında Sahra altı Afrika’ya seyahat edecek çocuklar ve yetişkinler
• askere alınanlar
• Bakterilerle çalışan laboratuvar çalışanları

Meningokok B aşısı aşağıdakiler için önerilir:

• Tüm 16-18 yaşındakiler
• Daha önce almamış ve yararlanabilecek 18-23 yaşları arasında olanlar
• Kompleman eksiklikleri olan, dalağı olmayan veya çalışmayan dalağı olan 10 yaş ve üstü kişiler
• Bakterilerle çalışan laboratuvar çalışanları
• Bir üniversite kampüsü gibi bir salgın sırasında meningokok tip B ile enfekte olmuş birine maruz kalan kişiler

Pnömokok (Zatürre) Aşısı

Haemophilus  influenzae  tip b (Hib) gibi, pnömokok bakterileri (Streptococcus pneumoniae) popülasyonun en savunmasız olanlarını (bebekler, küçük çocuklar ve yaşlılar) etkiler. Pnömokokların neden olduğu hastalıklar arasında menenjit (beyin zarının iltihabı), kan dolaşımı enfeksiyonları ve pnömoni (akciğer enfeksiyonu) bulunur. Pnömokok aşısı ilk olarak 2000 yılında ABD’de tüm bebeklerde kullanılmaya başlandı. Aşıdan önce her yıl pnömokok, çocuklarda yaklaşık 700 menenjit vakasına, 17.000 kan dolaşımı enfeksiyonu vakasına, 200 ölüme ve 5 milyon kulak enfeksiyonuna neden oluyordu.

Bebekler ve küçük çocuklar, bakterileri kaplayan şeker kalkanına (veya polisakkarite) karşı bağışıklık geliştiremedikleri için ciddi enfeksiyon riski altındadır; bu tür doğal bağışıklık, 2 yaşından daha büyük yapabileceği bir şeydir. “Bir gram önlem, bir kilo hastalığı tedaviye bedeldir”

1940’larda pnömokok suşlarının tümü, bir antibiyotik olan penisilin ile tedavi edilebiliyordu. Bununla birlikte, zamanla birçok pnömokok suşu sadece penisiline değil, aynı zamanda bakteriyel enfeksiyonlarla savaşmak için geliştirilen diğer antibiyotiklere de dirençli hale gelmiştir. “Direnç”, bakterilerin artık bir veya daha fazla antibiyotik tarafından öldürülmeyecek şekilde değiştiği veya geliştiği anlamına gelir. Sonuç olarak, bu antibiyotiklerle tedavi, bu dirençli suşlara karşı etkili değildir.

Çoğu antibiyotiğe oldukça dirençli olan pnömokok suşları tanımlanmıştır. Antibiyotiklere olan güvenimiz ve aşırı kullanımımız bu dirence yol açtı ve bu ve diğer bakteri türlerinin neden olduğu enfeksiyonları tedavi ederken bizi köşeye sıkıştırdı. Maalesef antibiyotik sonrası döneme ilk adımlarımızı atmış bulunuyoruz. Bu, aşıların kullanımını daha da önemli hale getirir.

Pnömokok, çocuklarda birkaç farklı türde ciddi enfeksiyona neden olan bir bakteridir. Ancak açık ara en yaygın olanı pnömonidir. Zatürre olan çocuklarda yüksek ateş, öksürük ve hızlı, zor nefes alma gelişir. Bazen bakteriler sadece akciğerin içinde değil, akciğer ile göğüs duvarı arasında da (ampiyem olarak adlandırılır) irin (iltihap) birikmesine neden olur. Ampiyem akciğeri sıkıştırabilir ve daraltabilir. Zatürree olan çocukların büyük çoğunluğu iyileşse de, hastalık bazen ölümcüldür.

Pnömokok, burun yüzeyinde ve boğazın arkasında yaygın olarak bulunan bir bakteridir; aslında, her 100 kişiden yaklaşık 25’i pnömokok ile kolonize olur. Birçok çocuk, yaşamın ilk iki yılında bazen pnömokok ile temasa geçecektir. Çoğu yetişkinin pnömokoklara karşı bağışıklığı olduğundan, anne bebek doğmadan önce kendi kanından bebeğinin kanına pasif olarak antikor aktaracaktır. Bebeğin doğumdan önce aldığı antikorlar genellikle birkaç ay sürer. Ancak bu maternal (anneden gelen) antikor seviyeleri azaldıkça bebek savunmasız hale gelir. Pnömokokla ilk temas eden çocukların çoğunda bir problem yoktur. Ancak her yıl on binlerce çocuk şiddetli, çoğu zaman güçten düşürücü acı ve ağrı çeker.

Pnömokok, insanların solunum yollarında hastalığa neden olmadan yaşadığı için “fırsatçı” bir enfeksiyon olarak bilinir, ancak solunum yolu grip gibi bir enfeksiyon tarafından tehlikeye girdiğinde, bakteriler daha sonra akciğerleri (pnömoni), kan dolaşımını (sepsis), veya beyin ve omurilik (menenjit) istila eder.. Sigara içmek gibi aktiviteler de burun ve boğazın astarını bozabilir ve pnömokok enfeksiyonlarına ve ardından hastalığa neden olabilir.

Sigara içmek boğazın ve akciğerlerin astarını bozduğundan, sigara içen kişilerde pnömokok ve meningokok dahil olmak üzere enfeksiyon riski artar. Bu aşı ile önlenebilir hastalıkların her ikisi de menenjite neden olabilir. Pnömokok ayrıca pnömoninin yaygın bir nedenidir. (İki doktor arasındaki bu video tartışmasında menenjit hakkında daha fazla bilgi edinin).

Hib aşısı gibi, pnömokok aşısı da bakterilerin şeker kaplamasından (polisakkarit) yapılır. Pnömokok polisakkaritine yönelik antikorlar, doğal pnömokok ile ilk karşılaştıklarına kalıcı sakatlık veya ölüm riskinden korur.

Ne yazık ki, 2 yaşından küçük çocuklar tek başına bu polisakkarite karşı çok iyi bağışıklık tepkileri geliştirmezler. Yani pnömokok aşısı, Hib aşısına benzer bir şekilde yapılmıştır (Bkz. “Aşılar nasıl yapılır?“). Pnömokok polisakkariti zararsız bir proteine ​​bağlıdır. Aşının bu versiyonuna pnömokok konjuge aşısı denir. Bağlandıktan sonra, küçük çocuklar polisakkarite karşı bir bağışıklık tepkisi verebilirler. Pnömokok aşısı ile Hib aşısı arasındaki en büyük fark, aşıya dahil edilmesi gereken farklı tipteki polisakkaritlerin sayısıdır. Çocuklarda hastalığa neden olan gerçekten tek bir Hib suşu varken, yaklaşık 90 farklı pnömokok suşu vardır. Neyse ki, küçük çocuklarda görülen ciddi hastalıkların çoğuna aşıda bulunan 13 pnömokok türü neden olur.

Pnömokok polisakkarit aşısı olarak bilinen ikinci tip bir pnömokok aşısı, daha fazla pnömokok tipine (23 tip) karşı koruma sağlar, ancak zararsız proteini içermez, bu nedenle çoğunlukla sadece yaşlı erişkinlerde veya pnömokok riski yüksek olanlarda kullanılır.

Polio (Çocuk felci) Aşısı

İnaktive edilmiş çocuk felci aşısı (veya IPV), şu anda ABD’de çocuk felcini önlemek için verilen tek aşıdır. IPV, 2 ayda, 4 ayda, 6 ila 18 ayda ve tekrar 4 ila 6 yaşlarında dört defalık yapılan bir dizi olarak verilir.

Çocuk felci nedeniyle felç olan Başkan Franklin Delano Roosevelt, yetişkin yaşamının çoğunu tekerlekli sandalyeye mahkum etti. Başkan Roosevelt, 30’lu yaşlarının sonlarında çocuk felcine yakalandı. Çocuk felci nedeniyle felç olan 10 kişiden sadece 1’i iyileşti. Çoğu, hayatlarının geri kalanında tekerlekli sandalyelere veya nefes almaya yardımcı olan büyük bir makine ve dolayısı ile adı “demir akciğerler” olarak bilinen altelere bağlı kaldı. (Demir Akciğer ve Çocuk Felci” videosunu izleyin).

Çocuk felci bir virüsten kaynaklanır ve oldukça bulaşıcıdır. İnsanları farklı şekilde etkiler. Bazıları hiç hasta hissetmez, diğerleri boğaz ağrısından ateşe, mide ağrısı veya kusmaya, boyun tutulması veya baş ağrısına kadar her şeyden şikayet eder. Virüs zararını önce kendini bağırsaklarda çoğaltarak, ardından beyin ve omuriliği enfekte edebileceği kan dolaşımında dolaşarak yapar. Çocuk felcinin neden olduğu felç, virüs çoğaldığında ve sinir sistemine saldırdığında meydana gelir.

Çocuk felci aşısı 1955’ten beri mevcuttur. İnaktive edilmiş çocuk felci aşısı (IPV) ilk olarak 1955’te bir doz olarak verilmiştir. 1961’de geliştirilen ve oral çocuk felci aşısı (OPV) olarak adlandırılan daha uygun bir form, ağızdan sıvı damlalar halinde verilirdi.  OPV, 1963’ten 2000’e kadar yaklaşık 40 yıl boyunca ABD’de tavsiye edildi. Sonuçlar mucizevi oldu: Çocuk felci 1979’da ABD’den ve 1991’de Batı Yarımküre’den silindi.

2000’den beri, ABD’de çocuk felcini önlemek için yalnızca IPV önerilir.

Kuduz Aşısı

Kuduz aşısı, hastalığa maruz kaldıktan sonra  yapılır. Bu yönü ile benzersizdir. Önleyici bir önlem olarak (maruziyetten önce) tipik olarak aşılanan kişiler, laboratuvar çalışanları, veterinerler, hayvan yetiştiricileri, mağaracılar (mağaraları keşfeden biri) gibi maruz kalma riski yüksek olan kişilerdir. Koruyucu önlem olarak aşı olan kişiler iki doz aşı yaptırmalıdır. İkincisi, ilk dozdan yedi gün sonra verilmelidir. Bazı insanlara ayrıca antikor testi ve muhtemelen bir destek dozu önerilir.

Birisi insan kuduza maruz kaldığında, dozları aşı geçmişine bağlı olarak değişecektir:

• Daha önce aşı olmadan kuduza maruz kalmış kişilere, kuduza karşı korunmak için maruziyetten kısa bir süre sonra aşı yapılır. Bu durumlarda, yetişkinlerin omuz kasına veya çocukların uyluklarına toplam dört atış yapılır. İlk aşı kuduz bir hayvana maruz kaldıktan hemen sonra, üç gün sonra, yedi gün sonra ve 14 gün sonra tekrar yapılır. Kişi ayrıca kuduz immün globulin (RIG) adı verilen başka bir aşı almalıdır.
• Kuduza maruz kalmış, ancak daha önce kuduz aşısı olmuş kişiler için omuz (yetişkin) veya uyluk (çocuk) kasına iki doz yapılmalıdır. İlk doz maruziyetten hemen sonra yapılmalıdır. Üç gün sonra ikinci yapılmalıdır. Bu kişilerin RIG almasına gerek yoktur.

Edgar Allen Poe (Amerikan edebiyatının ünlü yazarlarından) muhtemelen kuduzdan öldü; kuduz bir hayvanın ısırmasının kaçınılmaz ve korkunç bir ölüme yol açtığının ortaya çıkmasından bu yana insanlığı korkuttu. 1880’lerde Louis Pasteur, deneysel kuduz aşısını ilk kez Joseph Meister adında 9 yaşındaki bir çocuğa uyguladı. Aşı olmadan sonucu bilen Meister’in annesi, Pasteur’ün bir çocuğa deneysel bir aşı vermekte tereddüt etmesine rağmen, aşısını oğlu üzerinde denemesi konusunda ısrar etti. Meister, birden fazla doz aşı aldıktan sonra tamamen iyileşti ve daha sonra Fransa’daki Pasteur Enstitüsü’nde çalışmaya başladı. 

Hastalık korkutucu ve korkunçtur. Bugüne kadar hastalık semptomlarını geliştirdikten sonra kuduzdan kurtulanların sayısı sadece 15’tir.

Kuduz, beyne ve sinir sistemine saldıran bir virüstür. Kuduz, kuduz bir hayvanın ısırması ile bulaşır. Virüsün kuluçka süresi veya virüse maruz kalma ile hastalığın ilk belirtileri arasında geçen süre oldukça uzundur: ortalama olarak yaklaşık iki ay. Virüsün kuluçka süresi uzun olduğu için, virüse maruz kaldıktan sonra verilse bile kuduz aşısı işe yarar. Bununla birlikte, semptomlar bir kez başladığında, hastalığın ilerlemesi amansızdır ve durdurulamaz.

Kuduzun ilk belirtileri yorgunluk, boğaz ağrısı, titreme, kusma ve baş ağrısıdır. Bu semptomlar bir hafta sonra oryantasyon bozukluğu, halüsinasyonlar, olağandışı davranışlar, hiperaktivite ve yutma güçlüğü ile giderek kötüleşir. Kuduzun son aşaması felç, koma ve nihayetinde ölümdür.

Kuduz, enfekte bir hayvanın tükürüğüne maruz kalmakla bulaşır. Herhangi bir memeli kuduz alabilir, ancak ABD’deki en yaygın enfekte hayvanlar rakunlar, kokarcalar, yarasalar ve tilkilerdir. Enfekte bir hayvanın ısırığı cilde nüfuz ederse kuduz bulaşabilir. Kuduz, enfekte bir hayvan açık bir yarayı yaladığında, kestiğinde veya çizdiğinde veya hayvanın ağzını, burnunu veya gözlerini yaladığında da bulaşabilir. Sadece kuduz bir hayvanı sevmek kuduz bulaştırmaz.

Kuduz aşısı gerekli olmayan durumlar:

• Hayvan (örneğin köpek veya kedi) mahallede yaşıyorsa veya etrafta dolaşıyorsa, normal davranıp davranmadığını görmek için 10 gün boyunca gözlemlenebilir.
• 10 gün sonra hayvan herhangi bir kuduz belirtisi göstermezse, tedaviye gerek yoktur.
• Ayrıca, kuduz aşısı ile aşılanmış hayvanların kuduz bulaştırma olasılığı düşüktür.

Fareler, sıçanlar, sincaplar, tavşanlar, kuşlar ve sincaplar genellikle kuduz taşımazlar. Sürüngenlerin, amfibilerin veya balıkların kuduza bulaştığına veya kuduz bulaştırdığına dair hiçbir kayıt yoktur.

Kuduz aşısının gerekli olduğu durumlar:

• Eğer kimse hayvanı tanımıyorsa ve gözlemlenemiyorsa veya kuduz hayvanlarının yaygın olduğu ülkelerde hemen tedaviye başlanmalıdır.
• Gözlemden sonraki 10 gün içinde hayvan herhangi bir kuduz belirtisi gösterirse (tuhaf veya olağandışı davranış gibi), tedaviye hemen başlanmalıdır.

Rakun, kokarca, tilki ve yarasa gibi vahşi hayvanlar kuduz taşıyabilir. Kediler ve köpekler gibi aşılanmamış evcil hayvanlar kuduz taşıyabilir.

Kuduz olabilecek bir hayvan tarafından ısırılan kişilerin tedavisi şunları içermelidir:

• Yarayı sabun ve suyla dikkatlice yıkayın.
• Kanlarında yüksek düzeyde kuduza özgü antikorları olan kişilerden elde edilen bir serum müstahzarı olan kuduz immün globulini (RIG)* uygulayın. Kuduz virüsünün sinir sistemine yapışmasını önlemek için yaranın içine ve çevresine RIG enjekte edilmelidir.
• Kuduz aşısı serisine hemen başlayın.*
• Hayvan kontrol yetkililerini arayın.

*Lokal acil servislerde kuduz immun globulin ve kuduz aşısı yapılmaktadır.

Kuduz aşısı

Kuduz aşısı laboratuvardaki hücrelerde çoğaltılır. Üç farklı hücre türü kullanılır:

• 1960’ların başında yapılan tek bir kürtajdan elde edilen insan hücreleri
• Civciv embriyo hücreleri
• Fetal al yanaklı akciğer hücreleri

Virüs çoğaltıldıktan sonra hücrelerden arındırılır ve virüsü tamamen öldüren bir kimyasal (beta-propiolakton adı verilen) ile işlenir. Kuduz aşısı, grip ve hepatit A aşıları gibi “öldürülmüş” yani diğer bir adla “inaktive edilmiş” bir viral aşıdır. (bkz. Aşılar Nasıl Yapılır?).

Kuduz aşısı oldukça iyi çalışıyor. Araştırmalar, aşının kuduz bir hayvan tarafından ısırılan birine hemen ve uygun şekilde verilmesi durumunda yüzde 100 etkili olduğunu gösteriyor.

Eskiden artık bulunmayan kuduz aşısı 30 iğneye kadar çıkıyordu ve oldukça acı vericiydi. Mevcut kuduz aşısı, virüse olası bir maruziyetin ardından (önceki aşılama durumuna bağlı olarak) yalnızca iki ila dört doz gerektirir ve çok daha az ağrılıdır.

Rotavirüs Aşısı

CDC, 2006 yılında ABD’de tüm bebeklerde kullanılmak üzere bir rotavirüs aşısını onayladı. RotaTeq adı verilen ve bu blogda şu an yazdığımız aşıları tanıtıan Prof. paul Offit ve arkadaşları tarafından geliştirlen aşı, 2 ay, 4 ay ve 6 aylıkken ve tipik olarak o zamanlarda uygulanan diğer aşılarla birlikte verilebilir. Rotarix adı verilen ikinci bir aşı, Haziran 2008’de kullanım için onaylanmıştır ve 2 aylık ve 4 aylıkken ağızdan iki dozluk bir seri olarak verilir.

Rotavirüs, bağırsakların astarını enfekte eden bir virüstür. Tipik olarak adıyla bilinmemekle birlikte, çoğu ebeveyn rotavirüsü semptomlarından tanır: yüksek ateş, sürekli ve şiddetli kusma ve ishal. 5 yaşına kadar neredeyse tüm çocuklara rotavirüs bulaşır.

Aşıdan önce, ABD’de her yıl rotavirüs aşağıdakilere neden oldu:

• 2.7 milyon çocukta hastalık, genellikle 6 ay ile 24 ay arasında
• 500.000 doktor ziyareti
• 55.000 ila 70.000 hastaneye yatış
• 20 ila 60 ölüm

İlk rotavirüs aşısı olan RotaTeq, orijinal olarak bir buzağıdan izole edilen bir rotavirüs türünden yapıldı. Koruyucu antikorları uyarmaktan sorumlu, ancak hastalığa neden olmayan insan rotavirüs proteinleri de eklendi. Çocuklarda hastalık yapamayan bir buzağı rotavirüsü ile hastalığa karşı koruyucu olan insan rotavirüs proteinlerinin bu kombinasyonu, bebeklerin hastalanmadan bağışıklık geliştirmesini sağlar.

İkinci rotavirüs aşısı olan Rotarix, bir kişiden orijinal olarak izole edilmiş ve laboratuarda zayıflatılmış bir tür rotavirüsten yapılır. 1999 yılında, Rotashield adı verilen farklı bir rotavirüs aşısı, 10.000 çocuktan 1’ini etkileyen nadir bir bağırsak tıkanıklığına (intususepsiyon) neden olduğu bulunduğu için piyasadan kaldırıldı. Rotashield aşısı, orijinal olarak bir maymundan izole edilen ve artık ABD’de mevcut olmayan bir rotavirüs türü kullanılarak yapıldı.

Mevcut rotavirüs aşılarının ayrıca 100.000 çocuktan 1’ini etkileyen, genellikle ilk veya ikinci aşı dozunu aldıktan sonraki bir hafta içinde ortaya çıkan bağırsak tıkanıklığının (invajinasyon) nadir nedenleri olduğu bulunmuştur. İlginç bir şekilde, doğal rotavirüs de invajinasyonun nadir bir nedenidir. Mevcut rotavirüs aşılarının her ikisi de rotavirüsü önlediğinden ve dolayısıyla nadir görülen bir bağırsak tıkanıklığını önlediğinden, aşının neden olduğu veya doğal enfeksiyonun neden olduğu bağırsak tıkanıklığının daha nadir olduğu sorusu ortaya çıktı. Soru, doğal enfeksiyonun yerini aşılamaya başladıktan sonra bağırsak tıkanma hızına ne olduğuna bakarak cevaplanabilir. En son kanıtlar, ABD’deki bebeklerin bağırsak tıkanıklığı insidansının rotavirüs aşıları nedeniyle artmadığını göstermektedir.

Tüberküloz (Verem) Aşısı

Tüberküloz (TB) aşısı ABD’de nadiren kullanılmaktadır. Yalnızca, ya (1) enfeksiyonu tedavi etmek için antibiyotik kullanamayan ya da (2) tüm antibiyotiklere oldukça dirençli bir tüberküloz suşu ile enfekte olan, aktif olarak TB ile enfekte olan biriyle yaşayan çocuklar için önerilir. Bu aşıya ilişkin kararlar tipik olarak yerel bir TB kontrol programına danışılarak verilir. TB aşısı tek seferlik yapılır.

Diğer birçok ülkede, BCG aşısı olarak bilinen tüberküloz aşısı, bu hastalığın sıklığı nedeniyle daha yaygın olarak kullanılmaktadır.

Tüberküloz, dünyadaki herhangi bir enfeksiyondan daha fazla insanı öldürür. Her yıl yaklaşık 10 milyon kişiye TB bulaşıyor ve yaklaşık 1.8 milyon kişi ölüyor. ABD’de her yıl TB vakaları görülür, ancak çoğu ABD’de doğmamış kişilerde teşhis edilir. ABD’de 2018’de 10.000 kadar TB vakası ve 500 kadar ölüm TB’den kaynaklanmıştır.

Tüberküloza (TB),  Mycobacterium tuberculosis adlı bir bakteri neden olur. Enfeksiyon öncelikle akciğerlere saldırır. Bakteri o kadar yıkıcıdır ki, hem mukus hem de kanlı öksürük yaygındır. 5 yaşından küçükler, beyin zarı (meninksler) dahil olmak üzere vücudun birçok bölgesine yayılan ciddi, genellikle ölümcül bir TB formuna (“miliyer” TB olarak adlandırılır) karşı hassastır.

Son derece bulaşıcı olan verem, basit hapşırma, konuşma ve öksürme eylemiyle yayılır. Enfekte olan birçok insan hemen hastalanmaz; daha ziyade, bakteriler uykuda kalır ve yıllar, hatta on yıllar sonra yeniden etkinleşir. İşte o zaman akciğer hastalığı ve karakteristik öksürük başlar.

Bir tüberkülin cilt testi (TST; bazen “saflaştırılmış protein türevi” anlamına gelen PPD testi olarak da adlandırılır) ve göğüs röntgeni, birinin TB ile enfekte olup olmadığını anlamanın en iyi yoludur. Daha büyük çocuklarda ve yetişkinlerde kan testi kullanılabilir.

ABD’de tüberküloz insidansı, HIV salgını ile aynı zamana denk gelen 1980’lerden beri sürekli olarak artmaktaydı. Bununla birlikte, 1993’ten bu yana, HIV’in anti-retroviral ilaçların kullanımıyla daha iyi kontrol altına alınması nedeniyle vaka sayısında yavaş bir düşüş meydana geldi. Ne yazık ki, düşüş hızı o kadar yavaş ki, bu yüzyılda ABD’de tüberkülozun ortadan kaldırılamayacağı tahmin ediliyor.

Tüberküloz aşısı

BCG olarak bilinen verem aşısı 1920’lerin başından beri kullanılmaktadır. İlk olarak ineklerde izole edilen tüberküloza benzer bir bakteri türünün zayıflatılmasıyla yapıldı. Mycobacterium bovis adı verilen bu bakteri suşu, insan suşuna ( Mycobacterium tuberculosis ) yeterince benzerdir ve bovine (sığır) suşu ile aşılama, insanı, insan suşunun neden olduğu hastalıklara karşı korur.

Tüberküloz aşısı, yalnızca tüberkülozlu biriyle yaşayan, enfeksiyonu tedavi etmek için gerekli antibiyotikleri alamayan veya tüm antibiyotiklere oldukça dirençli bir suşla enfekte olan çocuklara önerilir. 

Tifo Aşısı

Uluslararası seyahat için tifo aşısı gerekli değildir. Tifo aşısı yalnızca yüksek riskli bölgelere seyahat eden kişiler tarafından kullanılmalıdır:

• Altı haftadan fazla kalmak
• Kırsal alanlarda veya küçük kasabalarda kalmak
• Pişmemiş yiyecekleri ve kabuksuz meyveleri yemeyi ve şişelenmemiş su içmek

ABD’de mevcut olan iki tip tifo aşısı vardır; her biri belirli bir yaşta verildiğinde en etkilidir. Aşıların ikisi de tifoyu önlemede oldukça etkili olsa da (yüzde 50-80 arasında), yine de “kaynatın, soyun ve unutun” uyarısına kulak vermelisiniz.

Tifo, bağırsaklara saldıran ve ateş, mide ağrısı ve kızarıklığa neden olan bir bakteriden (Salmonella typhi) kaynaklanır. Tifo enfeksiyonu şoka ve hatta ölüme neden olabilir. Tifo, birçok kanalizasyon sisteminin standartların altında olduğu gelişmekte olan ülkelerde yaygındır.

Tifo enfeksiyonları Meksika, Doğu ve Güney Asya (Hindistan ve Pakistan dahil), Güney Amerika ve Afrika’da yaygındır. Her yıl dünya çapında tahminen 22 milyon vaka ve 200.000 ila 600.000 ölüm meydana gelmektedir.

Tifo bakterileri kontamine yiyecek veya su ile yutulur. Bu ülkelerde sadece şişelenmiş su içerek ve soyulmamış meyvelerden, az pişmiş etlerden, kabuklu deniz ürünlerinden, salatalardan ve sokak satıcılarından gelen yiyeceklerden kaçınarak tifodan kaçınılabilir.

Tifo aşısı

Tifo aşısı iki şekilde gelir:

• “Ty21a”, canlı bakterilerin zayıflamış bir şeklidir ve 6 yaş ve üzeri kişilere ağızdan verilir. Gün aşırı toplam dört kapsül alınır.
• “Polisakkarit” aşısı, bakterilerin yüzeyini kaplayan şekerden yapılır. “Polisakkarit” aşısı, 2 yaş ve üstü çocuklara tek atış olarak verilir.

Tifo aşısı kimlere yapılmalıdır? Uluslararası seyahat için tifo aşısı gerekli değildir. Ve aşı genellikle enfeksiyonun yaygın olduğu bölgelere seyahat eden kişiler için önerilmez. Bununla birlikte, aşağıdakilerden herhangi birini planlıyorlarsa, yüksek riskli bölgelere seyahat eden kişiler için tifo aşısı önerilir:

• Küçük kasabalarda ve kırsal alanlarda “dayak yolu dışında” seyahat edin.
• Tifo hastalığının yaygın olduğu ülkelerde altı haftadan fazla seyahat edin.
• Standart turistik konaklama yeri olmayan bölgelerde seyahat edin ve yemek yiyin.

Tifo aşısı kimlere yapılmamalıdır? Tifo aşısı 2 yaşından küçüklere yapılmamalıdır.

Suçiçeği (Chickenpox) Aşısı (Varicella)

1998 yılında bir hastanenin Acil Servisinde 8 yaşında bir kız çocuğu görüldü. Birkaç gün boyunca düşük dereceli ateşi vardı ve tüm vücudunda kabarcıklar belirdi. Kızın su çiçeği vardı. İlk başta annesi teşhisle rahatladı. Suçiçeği, sonuçta, hafif bir enfeksiyondur. Ama sonra çocuk giderek nefes almakta güçlük çekiyordu. Nefesi hızlı, sığ ve zorlaştı. Göğüs röntgeni, ciğerleri ile göğüs duvarı arasında irin olduğunu gösterdi (“ampiyem” olarak adlandırılır). İrin bir akciğerin daralmasına neden oldu. Çocuk yoğun bakım ünitesine alındı, ancak çok geçti. Ertesi gün öldü.

Su çiçeği aşısından önce, bu ülkede her hafta bir veya iki çocuk suçiçeğinden ölüyordu.

Suçiçeği, suçiçeği virüsünün (Chickenpox) neden olduğu bir enfeksiyondur ve oldukça bulaşıcıdır. Üç yoldan biriyle yayılabilir: öksürme veya hapşırma, kabarcıklarla fiziksel temas veya havaya püskürtülen kabarcıklardaki virüs parçacıkları. Suçiçeği döküntüsü, tüm vücudu kaplayan kabarcıklara dönüşen kırmızı şişlikler olarak başlar. Tek bir enfeksiyon sırasında 300-500 kadar kabarcık oluşabilir.

Suçiçeği genellikle nispeten iyi huylu bir enfeksiyondur. Bununla birlikte, su çiçeği enfeksiyonlarının ciddi komplikasyonları olabilir. Suçiçeği ile enfekte olan her 1000 çocuktan yaklaşık 1’inde şiddetli pnömoni (akciğer enfeksiyonu) veya ensefalit (beyin enfeksiyonu) gelişir. Ayrıca, hamileliği sırasında suçiçeği bulaşmış her 50 kadından yaklaşık 1’i doğum kusurlu çocuklar doğurur. Bu doğum kusurları, gelişimsel gecikmeyi ve kısa veya atrofik uzuvları içerir. Son olarak, genellikle “et yiyen” bakteriler olarak bilinen Grup A streptokok adı verilen bir bakteri, suçiçeği enfeksiyonu sırasında deriden girebilir ve ciddi ve bazen ölümcül hastalığa neden olabilir.

Suçiçeği çok bulaşıcıdır. 100 kişi bir odada saatlerce oturup konuşursa ve bunlardan biri suçiçeği ise, diğer 99’u hiç suçiçeği bulaşmamış veya suçiçeği aşısı ile aşılanmamışsa, kalan 99 kişiden yaklaşık 85’i suçiçeği olacaktır.

Suçiçeği aşısı

MMR aşısı gibi , suçiçeği aşısı da doğal suçiçeği virüsünün canlı, “zayıflamış” bir şeklidir. Varicella aşısı virüsü, “hücre kültürü adaptasyonu” adı verilen bir süreçle “zayıflatılır”(bkz. Aşılar Nasıl Yapılır?). “Hücre kültürü adaptasyonu” yapılmış zayıflamış virüsler, vücuda enjekte edildiğinde doğal virüse göre çok farklı davranır.

Doğal suçiçeği virüsü normalde cildi veya boğazın arkasını kaplayan hücrelerde büyür. Doğal suçiçeği virüsü binlerce kez çoğalır, bazen ciddi hastalıklara neden olur ve daha sonra değişmeden bir sonraki kişiye geçer.

Ancak “hücre kültürü adaptasyonu” süreci bunların hepsini değiştirir. Doğal suçiçeği virüsü ilk olarak Japonya’da suçiçeği bulaşmış küçük bir çocuktan alınmıştır. Çocuğun aile adı Oka idi ve aşı virüsünün türü şimdi “Oka” türü olarak adlandırılıyor. Virüs daha sonra insan embriyo fibroblast hücrelerinde “çoğaltıldı”. Fibroblast hücreleri, cildi ve diğer bağ dokularını bir arada tutmak için gerekli hücrelerdir. Aşı virüsü ayrıca kobay fibroblast hücrelerinde çoğaltıldı.

Fibroblast hücrelerinde suçiçeği virüsü çoğaltılarak, bu virüsün boğazın veya cildin arkasını kaplayan insan hücrelerinde giderek daha az çoğalır hale geldi. Bunun nedeni varisella virüsüne kendini nasıl çoğaltacağını söyleyen genlerin değişmesiydi. Şimdi virüs kendini insan hücrelerinde çok zayıf bir şekilde yeniden çoğaltır.

Bu aşı virüsü (şu anda doğal virüsün değiştirilmiş bir formu) diğer çocuklara geri verildiğinde, çok zayıf bir şekilde çoğalır. Suçiçeği virüsü, doğal enfeksiyon sırasında tipik olarak kendini binlerce kez çoğaltırken, suçiçeği aşısı virüsü muhtemelen 20 defadan daha fazla çoğalmaz. Bu nedenle doğal suçiçeği virüsü hastalığa neden olur, ancak suçiçeği aşısındakulanılan virüs hastalığa neden olmaz. Ancak suçiçeği aşısı virüsü kendini biraz çoğalttığı için suçiçeğine karşı yani kızamıkçık, kızamık veya kabakulak virüsüne karşı bağışıklık gibi muhtemelen ömür boyu sürecek bir bağışıklığı teşvik eder (Aşıların nasıl çalıştığını görün).

Suçiçeği aşısı kimlere yapılmalıdır? Suçiçeği aşısı 12-15 ay arası ve 4-6 yaş arası çocuklara yapılır. Sadece bir doz alan çocuklar, ergenler ve genç yetişkinler ikinci bir doz almalıdır. Daha önce aşılanmamış ergenler (13 ila 18 yaş arası) veya yetişkinler için aşı, dört ila sekiz hafta arayla iki kez yapılır.

1995’te ABD’de tek doz suçiçeği aşısının ve 2006’da ikinci doz aşının tanıtılmasından bu yana, su çiçeği ile enfekte olan insan sayısı yılda yaklaşık 4 milyondan yılda yaklaşık 12.000’e düşmüştür. Bu, enfeksiyon insidansında yüzde 99’luk bir azalmayı temsil etse de, su çiçeği enfeksiyonları ABD’de hala oldukça sık görülür.

Genellikle suçiçeği aşısının bir sonucu olan 30’dan az kabarcık vardır ve bu kabarcıkları olan çocuklar diğer insanlara bulaşıcı değildir. Su çiçeği aşısı jelatin içerdiğinden, jelatine ciddi şekilde alerjisi olan kişiler aşı olmamalıdır. Jelatin, Jell-O (jelibon) gibi yiyeceklerde de bulunur, bu nedenle bir çocuğun alerjisi, aşı zamanı gelmeden önce zaten biliniyordur.

Sarıhumma Aşısı

Afrika ve Güney Amerika’daki birçok ülkeye giriş için sarıhumma aşısı gereklidir. Aşı, sarıhummanın görüldüğü ülkelerde de kullanılmaktadır, ancak giriş için aşı gerekli değildir. Aşı, 9 aydan büyük herkese tek seferde verilir ve sürekli risk altında olanlar için her 10 yılda bir rapel doz olarak verilebilir.

Sarıhumma, hepatite (karaciğer iltihabı) ve kanamaya (şiddetli kanama sorunları) neden olan bir virüstür. Semptomlar ateş, titreme, kas ağrısı, baş ağrısı ve sarılığı (cildin sararması) içerir. Sarıhumma virüsünün neden olduğu kanama ve ciddi karaciğer hasarı, virüs bulaşmış her 5 kişiden 1’ini öldürür.

Her yıl dünya çapında 30.000 kadar ölüme neden olan yaklaşık 200.000 sarıhumma vakası vardır.

Basit bir sivrisinek ısırığı ile bulaşan sarıhumma, çoğunlukla Afrika ve Güney Amerika’da görülür.

Sarıhumma bulaşma riski olan ülkelere seyahat için sarıhumma aşısı önerilir. 

Sarı hummadan korunmanın en iyi yolu sivrisinek tarafından ısırılmaktan kaçınmaktır. Sivrisineklerin en sık besleniyor gibi göründüğü zaman olan gece ve şafak arasında siz ve çocuğunuz iç mekanlara sığınmalısınız. Ayrıca şunları yapmalısınız:

• Yatağın üzerinde cibinlik kullanın
• Uzun kollu gömlekler ve uzun pantolonlar giyin
• Açıkta kalan cilde DEET içeren böcek kovucular giyin
• Permetrin gibi böcek kovucu maddelerle işlem görmüş giysiler giyin

Sarı humma aşısı, fare embriyo hücrelerinde ve civciv embriyo hücrelerinde sarıhumma virüsünün çoğaltılmasıyla yapılır. Aşının son hazırlığı yumurtalarda yapılır. Fare ve civciv hücrelerinde tekrar tekrar çoğalan sarıhumma virüsü onu zayıflatır (buna pasajlama ile zayıflatma denir). Bu nedenle, bu “canlı, zayıflamış” virüs enjekte edildiğinde, hastalığa neden olmadan koruyucu bir bağışıklık tepkisi gelişir.

Aşağıdaki insan grupları sarı humma aşısını almamalıdır:

• Hamile kadın
• Zayıflamış bir bağışıklık sistemi olan herkes (AIDS’li kişiler veya kemoterapi alanlar gibi)
• 6 aydan küçük bebekler
• Şiddetli yumurta alerjisi olan herkes

Zona (Şinglez) Aşısı

ABD’de 50 yaş ve üstü yetişkinler için bir zona aşısı mevcuttur. Aşı, yaşlanan veya bağışıklık sistemi zayıf olan kişilerde suçiçeğine neden olan virüs yeniden uyandığında zona hastalığının neden olduğu acı ve ıstırabın çoğunu önler. İnfografik için burayı tıklayın.

Zona, uyku halindeki su çiçeği virüsünün yeniden uyanmasının (veya yeniden etkinleştirilmesinin) neden olduğu bir hastalıktır . Zona en sık yaşlılarda ve bağışıklık sistemi zayıf olan kişilerde görülür. Zona hastalığının yaygın semptomları arasında genellikle sinir yolu boyunca oluşan bir döküntü ve şiddetli ağrı bulunur. Bazen ağrı aylarca sürebilir ve o kadar zayıflatıcı olabilir ki, tipik günlük rutinler bozulur.

ABD’de her yıl zona 500.000 ila 1 milyon kişiyi etkiler. Bireylerin yaşamları boyunca yüzde 20-30 oranında zona olma şansı vardır. 85 yaşına kadar yaşayan insanların yaklaşık yarısı zona hastalığına yakalanır.

Zona tehlikeli midir? İnsanlar zonadan ölmese de, ciddi şekilde zarar görebilirler. Belki de en yaygın ve zayıflatıcı komplikasyon, kalıcı ve uzun süreli ağrıdır. Ağrı o kadar şiddetli olabilir ki uykusuzluğa yol açar; çaresizlik ve depresyon duyguları; kilo kaybı; anoreksi; giyinme, banyo yapma ve yemek yeme gibi temel günlük aktivitelerde azalma; ve normal sosyal aktivitelere katılamama. Ağrı aylarca hatta yıllarca sürebilir. Doğum ve kornea sıyrıklarının neden olduğu ağrıların yanı sıra, zona kaynaklı ağrılar tıpta en çok zayıflatan ağrılar arasındadır. Zona kaynaklı ağrı o kadar amansızca zayıflatıcı olabilir ki intihar nedeni olabilir.

Zona olan her 100 kişiden yaklaşık 15’inde göz çevresindeki sinirlerle ilişkili kabarcıklar bulunur. Bu, görme ve körlüğün azalmasına neden olabilir.

Döküntü bölgesinde yara izi ve eşzamanlı bakteriyel enfeksiyonlar da oluşabilir.

Zona bulaşıcı mıdır? Hayır. Zona olan birinden zona bulaştıramazsınız. Bununla birlikte, zona, su çiçeğine neden olan aynı virüsten kaynaklandığından, suçiçeği geçirmemiş veya suçiçeği aşısı olmayan bir kişi, zona döküntüsüne maruz kaldığında su çiçeği alabilir.

Zonadan nasıl kaçınabilirsiniz? Suçiçeği geçirdikten sonra zona hastalığına yakalanabilirsiniz. 50 yaş ve üstü kişiler zona aşısı yaptırarak zona olma şanslarını azaltabilirler.

ABD’de bulunan zona aşısı Shingrix, herpes zoster virüsünün yüzeyinden tek bir proteinin yanı sıra iki adjuvan içerir: QS21 ve monofosforil lipid A. QS21, Quillaja saponaria ağacının kabuğundan izole edilen sabun bazlı bir moleküldür. Monofosforil lipid A, yaygın bakterilerin yüzeyinden alınan güçlü bir adjuvan olan lipopolisakkaritin detoksifiye (zehiri yok edilmiş) edilmiş bir formudur.

Zostavax adı verilen ilk zona aşısı artık ABD’de bulunmamaktadır. Ancak bu versiyon, mevcut su çiçeği aşısı ile aynı canlı, zayıflatılmış virüsün daha konsantre bir versiyonunu içeriyordu. Çocuklar için yapılan aşıdan yaklaşık 14 kat daha fazla zayıflatılmış su çiçeği virüsü içeriyordu. Bu miktarda virüs, yaşlı yetişkinlerin yaşlanan bağışıklık sistemlerinde koruyucu bir yanıt elde etmek için gerekliydi. Shingrix aşısının tanıtılması önemliydi çünkü aşıdaki adjuvanlar yaşlı erişkinlerde bağışıklık tepkilerini iyileştirdi ve su çiçeği aşısı yapmak için gerekli olan canlı, zayıflamış virüsün büyük miktarlarda kullanılması ihtiyacını azalttı. Bu iki nedenden Zostavax artık ABD’de mevcut değil, Zona aşısı işe yarıyor mu? Evet. Zona aşısı, insanların neredeyse %100’ünü enfeksiyondan ve her 100 kişiden yaklaşık 90’ını zona ile ilişkili uzun süreli ağrıdan korur. Zona aşısı güvenli midir? Evet, zona aşısı, enjeksiyon bölgesinde kızarıklık, ağrı ve şişlik gibi yaygın yan etkilere neden olabilir. Bazı insanlar ayrıca yorgunluk, ateş, baş ağrısı, vücut ağrıları veya titreme yaşayabilir. Zona aşısını kimler yaptırmalıdır? 50 yaş ve üzerindeki kişiler, daha önce eski versiyonu (Zostavax olarak adlandırılır) almış olsalar bile, iki doz zona aşısı almalıdırlar.

Kaynak: A Look at Each Vaccine

Daha önceki blog yazılarımızda,

Aşılar – İçerikleri – Hazırlanışları, Aşı Bilimi, COVID-19 aşılarının ayırt edici özelliklerini, Aşıların çalışma şeklini, Aşı Türlerini, Aşılar için Tarihteki Dönüm Noktalarını, vd şeyleri tartışmıştık…